Tìm hiểu những điều thú vị ngày táo quân trên khắp Á châu
 

Ngày tết nguyên đán, tết cổ truyền của dân tộc đang đến rất gần và ngày tết ông Công ông Táo là một ngày rất quan trọng để chuẩn bị đón tết. Chắc hẳn nhiều người nghĩ rằng chỉ có Việt Nam và Trung Quốc là 2 nước có ngày ông Công ông Táo. Tuy nhiên, sự thật không phải như vậy, khắp châu Á còn nhiều nước khác cũng có tục lệ này.

Táo quân hay còn gọi là Vua Bếp đã tồn tại trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam từ lâu. Theo quan niệm truyền thống, ông Táo vừa là thần bếp trong nhà vừa là người ghi chép tất cả những việc làm tốt xấu mà con người đã làm trong năm cũ.

Vào ngày 23 tháng Chạp, ông Táo sẽ bay lên thiên đình báo cáo với Ngọc Hoàng tất cả những chuyện tốt xấu của gia chủ trong năm. Lễ cúng ông Táo thường được tiến hành vào trưa hoặc chiều.

Lễ cúng gồm có hương hoa, nải quả, vàng mã (gồm hai bộ mũ - hài đàn ông, một bộ mũ - hài phụ nữ kèm theo ba con cá chép giấy, có gia đình cúng cá chép thật), bánh chưng, bánh dày và các món thịnh soạn để dâng lên các Táo cùng ông bà tổ tiên.

Theo sự tích ông Táo, cá chép sẽ đưa ông Táo vượt qua Vũ Môn để lên thiên đình gặp Ngọc Hoàng. Tập tục thả cá chép phóng sinh sau khi cúng là một nét đẹp văn hóa, ngụ ý “cá chép hóa rồng”, cá chép vượt Vũ Môn.
Hơn thế, trong tâm thức người Việt, cá chép vượt Vũ Môn hay “cá chép hóa rồng” còn là biểu tượng của sự thăng hoa, của tinh thần vượt khó, sự kiên trì, bền chí chinh phục khó khăn để đi tới thành công, biểu trưng cho sức mạnh tiềm ẩn, hướng đến một tương lai tốt đẹp.

Xưa kia, trong Tết ông Công ông Táo, người Việt cổ còn có phong tục dựng cây nêu. Vì từ ngày 23 tháng Chạp cho tới đêm Giao thừa sẽ vắng mặt Táo quân dưới trần gian nên ma quỷ thường lẻn về quấy nhiễu, vì vậy, người Việt cổ trồng cây nêu để trừ tà. Ngày 7 tháng Giêng là ngày “hạ cây nêu”.

Xưa kia có lệ: phàm những khoản vay mượn thiếu thốn trong dịp ấy người cho vay không được đi đòi, phải đợi ngày hạ nêu mới được hỏi. Đó thực ra là một nét sống rất nhân văn, tinh tế của ông cha ta khi xưa, những mong trong nửa tháng trước và sau Tết, dù nhà giàu hay nhà nghèo cũng có cái Tết bình an.

Cây nêu ngày xưa là một cây tre cao khoảng 5-6 mét. Ở ngọn treo nhiều thứ như vàng mã, xương rồng, tỏi ớt, hình nộm, lá dứa, bầu rượu, cá chép giấy, cờ vải, khánh nhỏ bằng đất nung… Mỗi khi gió thổi, những khánh này va vào nhau tạo thành tiếng leng keng nghe vui tai...
Người ta tin rằng những vật nhiều màu sắc treo ở cây nêu, cộng thêm tiếng động của khánh đất sẽ báo hiệu cho ma quỷ biết nơi đây là nhà có chủ, không được tới quấy nhiễu... Vào buổi tối, người ta treo thêm một chiếc đèn lồng ở cây nêu để tổ tiên biết đường về nhà ăn Tết với con cháu.

Táo quân trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam có nguồn gốc từ ba vị thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ vốn tồn tại trong Lão giáo Trung Quốc nhưng được Việt hóa thành huyền tích “hai ông một bà” gồm vị thần Đất, thần Nhà và thần Bếp núc: Thổ Công trông coi việc đất đai, Thổ Địa trông coi việc nhà cửa, Thổ Kỳ trông coi việc chợ búa, bếp núc.

Người dân xưa nay vẫn quen gọi chung ba vị thần này là Táo quân hoặc ông Táo. Dân gian Việt Nam đã sáng tạo ra hẳn một tích truyện để nói về nguồn gốc của Táo quân.

Ba vị Táo quân chính là những vị thần định đoạt phúc đức cho gia đình. Phúc đức này có được do việc ăn ở đúng đạo lý của gia chủ mà nên. Người xưa thường có bàn thờ Táo quân riêng, đặt gần bếp, khi cúng phải nổi lửa lên cho bếp cháy rực. Tuy vậy, giờ đây, người ta giản tiện đi và thường cúng ông Táo ngay tại bàn thờ gia tiên.

Mâm cỗ cúng ngày 23 tháng Chạp là để tiễn Táo quân lên trời chầu Ngọc Hoàng, bẩm báo về những chuyện đã xảy ra trong một năm qua ở dưới trần gian. Mâm cỗ thịnh soạn thể hiện mong muốn của người dân rằng Táo quân dùng cơm xong sẽ “ấm lòng”, lên chầu sẽ tâu những điều tốt đẹp nhất với Ngọc Hoàng và báo cáo nhẹ đi những điều không nên không phải của gia chủ.

Việc làm này ở một khía cạnh nào đó giúp con người sống tốt hơn, tự ý thức lại những việc làm chưa đúng đắn trong năm cũ.

Ở Trung Quốc. Người Trung Quốc cũng cúng ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp âm lịch. Trong quan niệm của họ, phúc lộc mà gia chủ được ban cho trong năm mới cũng được quyết định phần nhiều bởi “bài báo cáo” của Táo quân với Ngọc Hoàng trên thiên đình.

Tuy vậy, Táo quân của người Trung Quốc chỉ có một ông một bà. Họ thường lập bàn thờ Táo quân trong bếp với tranh hoặc tượng của ông Táo - bà Táo. Vào ngày 23 tháng Chạp, người ta thường bôi mật ong lên tranh hoặc tượng của Táo quân với ý là Táo quân ăn mật ong xong sẽ “ngọt giọng” hơn và bẩm tâu những điều tốt đẹp về gia chủ lên Ngọc Hoàng.

Ở Trung Quốc, thay vì cúng cá chép, người ta thường cúng nước và chút cỏ khô, coi đây là thức ăn cho ngựa của Táo quân. Theo quan niệm của họ, ngựa mới là con vật đưa Táo quân lên trời.

Người Trung Quốc thường làm cơm cúng Táo quân vào ngày sinh nhật của ngài - ngày mùng 3 tháng 8 âm lịch, và vào ngày 23 tháng chạp - ngày ngài bay lên thiên đình để báo cáo với Ngọc Hoàng.

Vào ngày 23 tháng Chạp, sau khi cúng giỗ xong, nhà nào dùng tượng Táo quân bằng giấy sẽ đem đốt tượng cũ và thay bằng tượng mới, nhà nào dùng tượng sứ sẽ lau sạch tượng. Nhà nào không có cỏ khô để cúng thì đốt lên một bánh pháo coi như để giúp Táo quân “thăng thiên”.
Trong hai vợ chồng Táo quân thì ông Táo là quan trọng hơn, vợ ông chỉ giúp ông ghi chép lại mọi việc mà không lên thiên đình bẩm báo cùng chồng, vì vậy, người khấn vái trong ngày lễ này thường là người đàn ông trong gia đình.

Ngày cúng Táo quân cũng là lúc để cả gia đình bắt tay vào dọn dẹp nhà cửa, sân vườn, vệ sinh cá nhân sạch sẽ… Tục lệ này được xem là để các vị thần và cả ma quỷ cư ngụ trong nhà đều sẽ thấy nhà cửa phong quang mà “thăng thiên”, để gia chủ chuẩn bị cho một năm mới với tất cả những điều mới mẻ.

Ở Nhật Bản, Người Nhật có nam thần Daikokuten là vị thần chủ sự chuyện nhà cửa, bếp núc và tài lộc của gia chủ, ngài cũng là vị thần của ngũ cốc, là một trong 7 vị thần may mắn trong quan niệm văn hóa dân gian của người Nhật.

Ở Nhật, mỗi khi dịp năm mới đến, người ta thường bày bán những bức tượng thần Daikokuten - một biểu tượng của sự may mắn, thịnh vượng. Dù vậy, người Nhật không làm lễ cúng thần Daikokuten.

Vị thần này có khuôn mặt to lớn, nụ cười hể hả và thường được sơn màu nâu đen, có lẽ do thần luôn ở trong gian bếp mà bị “ám khói”. Người Nhật cổ có quan niệm rằng trong những phiên chợ cuối năm, nếu ai ăn cắp được bức tranh hay bức tượng thần Daikokuten mà không bị “bắt quả tang” thì năm mới người đó sẽ gặp được rất nhiều may mắn về tiền tài.
Vì vậy, không người bán hàng nào “nỡ” làm to chuyện nếu thấy tượng hoặc tranh thần Daikokuten ở cửa hàng mình bỗng dưng “không cánh mà bay”. Nhiều khi, người ta còn bày sẵn ra như một cách để mời chào khách hàng vào cửa hiệu nhà mình.

Thần Daikokuten thường cầm theo một cái vồ bằng vàng, đây là cái vồ may mắn, mang lại tiền tài, thần hay được khắc họa ngồi trên chĩnh gạo và có những con chuột chạy quanh bởi chuột trong văn hóa Nhật Bản hàm ý cho việc gia chủ có nhiều của ăn của để, chuột biết nên kéo tới “xin ăn”.

Vào đêm giao thừa, tượng thần Daikokuten sẽ được bày bán nhiều như một món đồ may mắn mang lộc về nhà. Hình ảnh thần Daikokuten trước đây đã từng được khắc họa trên những tờ tiền của Nhật Bản.

Ở Hàn Quốc, có nữ thần Jowangshin là vị thần lửa, vị thần của các gia đình. Xưa kia, phụ nữ Hàn Quốc thường là người đảm nhận việc cúng tế nữ thần Jowangshin nhưng về sau, tục lệ này mai một dần và giờ người Hàn Quốc không còn thờ vị nữ thần này nữa.

Tuy vậy, nữ thần Jowangshin vẫn là một trông những vị thần “nổi tiếng” nhất trong văn hóa dân gian Hàn Quốc. Vị nữ thần này cũng khá giống với Táo quân của Việt Nam, bà là người ghi chép lại những chuyện tốt xấu xảy ra trong mỗi gia đình suốt một năm và sau đó lên thiên đình bẩm lại với Ngọc Hoàng.

VietBF © Sưu Tầm