Đă gần hết năm, một buổi họp bàn về tổ chức vui Tết năm Ngọ (1978) được cán bộ giáo dục Nguyễn Hồng L. chủ tŕ. Anh cán bộ mặt gà mái này tuyên bố :
- “ Các anh sống một cuộc sống tay sai, trước là cho Pháp sau là cho Mỹ
nên các anh thiếu văn hóa, hay là không có văn hóa.
Bây giờ đi cải tạo, Cách mạng phải hướng dẫn các anh, dạy dỗ các anh sống có văn hóa.
Trong dịp Tết này, trại dành cho các anh một nửa chương tŕnh, một nửa cho khu A, một nửa cho khu B .
Các anh hăy rán theo đường lối của Cách mạng mà sửa soạn một chương tŕnh văn nghệ, để xem các anh có mở mắt ra được chút nào không ?”
C̣n ông trại trưởng ông cụ Việt, khi gặp ban Văn nghệ chúng tôi được triệu tập lo chương tŕnh Tết th́ ông cụ lại nhỏ nhẹ nói rằng :
- “ Tết là một ngày lễ truyền thống của dân tộc.
Các ông là người có học. Tôi hi vọng các ông sẽ đóng góp được một chương tŕnh văn nghệ có ư nghĩa”.
Cách ăn nói, thái độ khi tiếp xúc với chúng tôi của ông cụ Việt trại trưởng nói ôn tồn, thoải mái, không có vẻ nghiến răng căm thù như thường thấy nơi cán bộ CS.
Phải chăng nguồn gốc xuất thân của ông đă khiến ông có một niềm thông cảm tự nhiên đối với chúng tôi, những người tiểu tư sản thua quân mất đất.
Năm ấy chủ trương đấu tranh giai cấp c̣n rất mạnh; ở miền Nam đang vào cao điểm đánh tư sản, mại bản nên dân
“Ngụy” chúng tôi từ trong tù cho đến ngoài xă hội được coi như một lũ
“cùi” không ai dám đến gần.
Đúng theo quy luật, chúng tôi là giai cấp bị triệt tiêu.
Có những người bạn tù, có anh em ruột thịt làm lớn ở ngoài Bắc .
Những nhà CM ấy đă vào Nam nhận họ, nhận
“hàng” , nhận tiền, nhận bạc để khi ra Bắc, nhờ mang một số quà đi thăm người thân cải tạo.
Nhưng dù là anh em ruột thịt, cùng mẹ cùng cha nhưng phần lớn các nhà CM ấy quên luôn, không dám đi thăm.
Dính líu với ngụy quân ngụy quyền là phản động.
- “Thời kỳ phát động chiến dịch,
bố tôi bị đi cải tạo là tôi cũng phải quên bố tôi luôn
nếu tôi muốn có sổ gạo, có bát cơm mà ăn, huống hồ là anh em họ hàng”, một người tù h́nh sự đă nói với tôi như vậy.
Thế mà ở đây đang mùa đánh tư sản mại bản, ông cụ Việt chánh giám thị trại tù lại gọi chúng tôi là [b]
“các ông” [/]b.
Tôi chưa gặp ở đâu, cai tù CS
lại gọi , đối xử với tù nhân như vậy…
Trại triệu tập ban Văn nghệ tù chính trị bằng hai cách.
Theo nghề nghiệp trước đây ghi trong hồ sơ và tin tức nhận được về những người tù có khả năng văn nghệ.
Một người bạn của tôi được gọi ra thành lập ban kịch.
Đó là bạn Nguyễn Văn Th. nguyên đạo diễn điện ảnh và sân khấu.
Anh cũng là người
được giải thưởng văn chương toàn quốc thời Đệ nhất Cộng ḥa… cùng với nhà văn Nguyễn Mạnh Côn.
Th. già là bạn cùng khóa 2 Thủ Đức và cùng ngành Chiến tranh Chính trị với tôi nên một bữa Th. t́m gặp tôi và nói :
- “ Cán bộ chính trị nó chửi ḿnh nặng như thế th́ dù là tù đi nữa, ḿnh cũng phải làm cái ǵ chứ ông”.
Nể lời bạn nên tôi cũng vào ban văn nghệ với một nhiệm vụ khiêm nhượng [b]
“phụ tá khói lửa”[/]b.
Ở miền Bắc, kịch cũng như điện ảnh bao nhiêu năm qua đều sống với đề tài chiến tranh nên tổ chức nào cũng phải có người lo về khói lửa
tức là vấn đề kỹ xảo về súng bắn, ḿn nổ, lửa cháy, v.v…
Nhưng nhiệm vụ khởi đầu của tôi chỉ là đem đến ban kịch một cái nùi rơm và cái điếu cày để anh em giải lao hút thuốc.
Ngẫm ra rất đúng với nhiệm vụ được giao :
Có khói và có lửa.
Các bộ đội đang ṭ ṃ ngắm nghía một cái radio, có lẽ được người phụ nữ trong h́nh chào bán.
Nguyễn Văn Th. được lệnh viết một cái kịch ngắn cho anh em tŕnh diễn. Nhưng mà bạn tôi kẹt, viết măi không ra. Một bữa tôi mới nói với Th. :
-
“ Ḿnh “sức voi” mà đi viết kịch.
Tư tưởng ḿnh khác, tư tưởng của họ khác.
Đầu óc họ luôn luôn căm thù, nghi kỵ, không khéo rồi bút sa gà chết. Tại sao ḿnh không lấy kịch của họ mà
“chơi ?”
– “ Nhưng mà kịch của họ, nó chỉ chửi bố ḿnh không làm sao mà diễn”, Th. đủng đỉnh trả lời như vậy.
**********