Chuột mào châu Phi là động vật có vú duy nhất trên thế giới tích trữ độc tố từ cây mũi tên độc trong những sợi lông để tự vệ khi động vật săn mồi tấn công.
Loài chuột mào châu Phi (tên khoa học là Lophiomys imhausi) là một loài vật hiếm gặp và cực kỳ nguy hiểm. Đây là loài chuột duy nhất có độc được biết đến trên thế giới và là động vật có vú duy nhất tích tụ độc tố thực vật để sử dụng để pḥng vệ.
Bộ lông đen trắng của chuột mào châu Phi chứa chất độc từ cây mũi tên độc châu Phi (Acokanthera schimperi). Theo các chuyên gia, những con chuột mào châu Phi ăn vỏ cây mũi tên độc châu Phi. Ảnh: Stephanie Higgins/Swedish University of Agricultural Sciences.
Vỏ, rễ, thân, lá và hạt của loài cây mũi tên độc châu Phi chứa acovenoside A và ouabaine, hóa chất kích thích tim (cardenolide). Ở liều nhỏ, những hóa chất này có thể sử dụng cho mục đích y học. Thế nhưng, ở liều lớn hơn, chúng gây ra tác động nguy hiểm như nôn mửa, co giật, khó thở, thậm chí ngưng tim.
Tiếp theo, chuột mào châu Phi liếm lông dọc theo các mảng da ở hai bên bờm của nó, truyền nước bọt chứa glycoside kích tim từ cây mũi tên độc châu Phi. Những sợi lông này có cấu trúc rất đặc biệt với lớp ngoài dạng tổ ong và lớp trong là sợi dài thẳng đứng. Kiểu cấu tạo này khiến chúng có thể hấp thụ chất lỏng, phân tán bên trong và lưu trữ.
Nếu một kẻ săn mồi cố gắng tấn công th́ phần lông lộ ra của chuột mào châu Phi sẽ giải phóng hợp chất độc nguy hiểm vào miệng chúng và nhanh chóng ngấm vào máu. Đây là phương pháp tự vệ hiệu quả của loài này đối với những kẻ thù trong tự nhiên như lửng mật, linh miêu tai đen, mèo serval, linh cẩu và báo hoa mai.
Trước khi xác định được chuột mào châu Phi tích tụ độc tố để tấn công kẻ thù, người ta đă biết loài gặm nhấm này có đặc điểm "bất thường". Theo một ghi chú năm 1923, George Hammond Goldfinch, kiểm lâm ở Nakuru, Nairobi, đă viết rằng, người dân địa phương "có một niềm tin rằng nếu ai bị loài vật này cắn th́ sẽ chết".
Ông Goldfinch hiểu rằng điều đó có nghĩa là ai đó đă bị chuột mào châu Phi cắn th́ sẽ dẫn đến nhiễm trùng máu và tử vong.
Phải tới năm 2011, bằng chứng khoa học đầu tiên về khả năng sử dụng độc tố tinh vi của loài chuột mào châu Phi khi ăn vỏ cây, rễ... từ cây mũi tên độc châu Phi.
Chế độ ăn ưa thích của chuột mào châu Phi chủ yếu là thực vật như lá và trái cây. Ngoài ra, loài này cũng ăn thịt, côn trùng và rau củ. Nhờ cấu trúc dạ dày tương tự động vật nhai lại như ḅ với 4 ngăn chứa nhiều vi khuẩn tiêu hóa, chúng có thể dễ dàng xử lư và phân hủy thức ăn.