Là một Tổng Bí thư đầu tiên xuất thân từ ngành Công An, Tô Lâm sở hữu một lợi thế đặc biệt, đó là kiểm soát tuyệt đối và nắm chặt chẽ hồ sơ nhân sự và an ninh trong nội bộ hệ thống quyền lực của Đảng csVN. Bắt đầu từ tháng 4 năm 2016, trên cương vị Bộ trưởng Công an trong một thời gian dài, Tô Lâm đă có điều kiện xây dựng mạng lưới trung thành sâu rộng, với 2 nhân sự chủ chốt hàng đầu là Lương Tam Quang và Nguyễn Duy Ngọc, đều là những người đồng hương Hưng Yên. Cùng lúc, Tô Lâm cũng loại bỏ hàng loạt nhân vật từng thuộc phe “Tổng Trọng” hoặc có khả năng thách thức với cá nhân ḿnh, như Nguyễn Xuân Phúc, Vơ Văn Thưởng, Vương Đ́nh Huệ… ngay từ đầu Tô Lâm đă từng bước thúc đẩy cải cách thể chế nhằm cá nhân hóa quyền lực cho bản thân ḿnh,
Nh́n từ góc độ chính trị quyền lực, trường hợp Tô Lâm khá đặc biệt ở chỗ không chỉ là Tổng Bí thư xuất thân từ ngành Công an, vốn đă mang sẵn lợi thế kiểm soát thông tin và giám sát nội bộ mà c̣n là người từng nắm quyền lực hành pháp mạnh mẽ trong thời gian dài ở vị trí Bộ trưởng Bộ Công an. Điểm mấu chốt ở đây là toàn quyền kiểm soát thông tin & hồ sơ nhân sự ở cấp cao nhất của Đảng, quyền lực không chỉ đến từ việc bổ nhiệm hay cách chức, mà từ quyền nắm và giữ hồ sơ: ai từng làm ǵ, mắc lỗi ǵ, có quan hệ nào. Khi chuyển từ Bộ trưởng Công an sang Tổng Bí thư, Tô Lâm mang theo kho dữ liệu và mạng lưới an ninh đă thiết lập, biến thành “vũ khí mềm” để điều hướng hoặc vô hiệu hóa đối thủ.
Tô lâm c̣n âm mưu thành lập mạng lưới phe cánh đảng viên trung thành gốc Hưng Yên như việc đặt Lương Tam Quang và Nguyễn Duy Ngọc, đồng ngành công an, vào các vị trí chủ chốt, vừa tạo vùng đệm quyền lực, vừa bảo đảm tính trung thành cá nhân. Đây là cách tái lập mô h́nh “phe ta bảo vệ phe ḿnh” thay v́ cơ chế kiểm soát lẫn nhau như nguyên tắc tập thể lănh đạo của đảng csVN. Kế sách bước tiếp theo, là ra tay thanh lọc phe cánh đối lập. Các trường hợp Nguyễn Xuân Phúc, Vơ Văn Thưởng, Vương Đ́nh Huệ bị loại bỏ cho thấy chiến thuật vừa đánh phủ đầu, vừa tận dụng cơ hội từ sai sót hoặc khủng hoảng để loại đối thủ. Cách làm này tương tự chiến dịch “đốt ḷ” thời Nguyễn Phú Trọng, nhưng khác ở chỗ Tô Lâm dùng bộ máy công an như công cụ trực tiếp, thay v́ ẩn sau Ban Kiểm tra hay Ban Nội chính.
Bước cuối cùng là cá nhân hóa quyền lực. Ngay từ đầu nhiệm kỳ Tổng Bí Thư, Tô Lâm đă t́m cách “cải cách” thể chế để giảm tính tập thể và tăng quyền cá nhân, ví dụ tập trung quyền kiểm soát nhân sự cao cấp về một mối, rút bớt ảnh hưởng của các nhóm quyền lực khác như quân đội hay các cơ quan đảng truyền thống. Điều này đặt Tô Lâm vào quỹ đạo của các lănh đạo “siêu quyền lực” kiểu Putin hoặc Tập Cận B́nh, nhưng cũng đồng thời tạo nguy cơ phản kháng mạnh từ những phe khác bị mất quyền lực.
Nhưng trong tầm nh́n dài hạn, chiến lược này chỉ vừa củng cố quyền lực ngắn hạn, vừa tiềm ẩn rủi ro khi càng tập trung quyền vào cá nhân, càng dễ kích hoạt phản ứng từ các nhóm quyền lực khác (đặc biệt là quân đội và các lănh đạo địa phương lớn) khi họ cảm thấy bị đẩy ra ngoài cuộc chơi. Chúng ta hăy chờ xem những biến động ǵ sẽ xảy ra trong kỳ họp khóa 13 vào tháng 10/2025 sắp đến trước thềm Đại hội XIV đầu năm 2026.
Lăo Thất