Đây là bất hạnh thứ ba của người dân sống trong xă hội cộng sản. Sống với giả dối bao trùm. Nhà thơ Boris Pasternak viết:
"Chỉ có một ḿnh tôi; c̣n tất cả quanh tôi đều ch́m đắm trong giả dối:
Cuộc đời không phải cuộc đi dạo qua cánh đồng."
Đồng xanh bao đời đă thành cánh đồng xi măng khổng lồ, vùi dập dưới đấy biết bao nhiêu lá cỏ, hương thơm, sắc màu, âm thanh, mưa gió của cuộc sống tự nhiên. Chúng ta diễn trên nền xi măng bao la ấy theo sự hướng dẫn của đảng, và dù muốn hay không, chúng ta cũng trượt dài về nhân cách và đạo đức. Chúng ta vừa là nạn nhân vừa là thủ phạm trong tấn bi kịch lớn diễn ra trên nền xi măng ấy.
|