Cơ chế gây nghiện của thuốc giảm đau opioid
nghiện opioid
Thuốc giảm đau opioid gồm hai nhóm chính:
•Nhóm 1: Là nhóm thuốc tổng hợp bao gồm fentanyl, tramadol, hydrocodone, heroin…
•Nhóm 2: Là nhóm thuốc có nguồn gốc tự nhiên, chiết xuất từ thuốc phiện bao gồm opium, morphin, codein…
T́nh trạng phụ thuộc thuốc giảm đau opioid có thể xảy ra với bất kỳ ai. Các yếu tố như tiền sử bệnh, số lần dùng, thời gian sử dụng thuốc có ảnh hưởng nhất định nhưng rất khó để có thể dự đoán ai dễ bị phụ thuộc và lạm dụng thuốc opioid.
Bác sĩ định nghĩa nghiện opioid là t́nh trạng thèm thuốc không thể cưỡng lại được dẫn tới lạm dụng thuốc, liên tục sử dụng thuốc ngoài tầm kiểm soát bất chấp những rủi ro và hậu quả xấu mà nó mang lại.
Thuốc giảm đau opioid có khả năng kích thích trung tâm hưng phấn của năo bộ nên nguy cơ gây nghiện opioid rất cao. Opioid kích hoạt giải phóng chất dẫn truyền hưng phấn trong năo bộ có tên endorphin – chất dẫn truyền thần kinh xóa mờ cảm giác đau và tăng cảm giác thoải mái, khiến bạn cảm thấy dễ chịu.
Khi tác dụng của thuốc không c̣n, bạn sẽ mong muốn có lại cảm giác dễ chịu trước đó càng sớm càng tốt. Đó là điều thúc đẩy bạn tiếp tục dùng các loại thuốc giảm đau này và dần bị nghiện opioid.
Những yếu tố làm tăng nguy cơ nghiện opioid
nghiện opioid
Việc lạm dụng opioid sẽ khiến cơ thể chậm sản sinh endorphin. V́ vậy, dù dùng cùng một liều opioid nhưng đến một lúc nào đó lượng opioid đó sẽ không thể kích thích cơ thể sản sinh đủ endorphin để tạo ra cảm giác hưng phấn, thoải mái như trước kia nữa. Hiện tượng này gọi là “dung nạp thuốc” hay “nhờn thuốc” (drug tolerance).
Các bác sĩ hiểu rơ mối nguy hại mà thuốc giảm đau opioid có thể xảy ra nên thường không cho phép bạn tăng liều dùng. Tuy nhiên, nhiều người bị nghiện opioid luôn tin rằng ḿnh cần phải tăng liều dùng và đă t́m mọi cách để có được opioid hoặc heroin, kể cả bằng những cách không hợp pháp. Điều đáng lo ngại là một số loại thuốc đang lưu hành bất hợp pháp như fentanyl (Actiq, Duragesic, Fentora) có chứa các tạp chất hoặc hàm lượng opioid rất cao, nguyên nhân gây nên tỷ lệ lớn tỷ vong do sử dụng heroin.
Bạn không nên ngưng sử dụng opioid đột ngột v́ điều này có thể gây ra nhiều tác dụng phụ nghiêm trọng, đặc biệt là có thể làm cơn đau dữ dội hơn trước khi dùng. Bác sĩ sẽ hướng dẫn bạn cách giảm dần liều dùng opioid an toàn và hiệu quả.
Nếu bạn đang sử dụng thuốc giảm đau opioid và bị quen thuốc hay nhờn thuốc th́ cần hỏi ư kiến bác sĩ để được hỗ trợ. Bác sĩ có thể giới thiệu và đề xuất các phương pháp giảm đau khác an toàn hơn giúp bạn dễ chịu hơn.
Các yếu tố làm tăng nguy cơ nghiện opioid bao gồm:
• Tiền sử: Đă từng bị nghiện, gia đ́nh có người nghiện.
• Tuổi tác: Người trẻ có nguy cơ cao hơn so với người già.
• Tiền án tiền sự: Người đă từng phạm tội có nguy cơ cao hơn.
• Môi trường: Thường xuyên tiếp xúc với người có nguy cơ bị nghiện opioid.
• Điều kiện kinh tế: Thất nghiệp, người nghèo đói có xu hướng dễ bị nghiện opioid.
• Tâm lư: Từng bị trầm cảm hoặc lo lắng, stress, có vấn đề về tâm lư, nghiện thuốc lá nặng.
• Thời gian sử dụng thuốc: Các nhà khoa học chỉ ra rằng dùng thuốc giảm đau opioid trong thời gian dài hơn vài ngày có thể làm tăng nguy cơ sử dụng dẫn đến nghiện opioid.
• Giới tính: Phụ nữ có nguy cơ bị nghiện opioid cao hơn nam giới do có xu hướng bị đau măn tính nhiều hơn, được kê thuốc giảm đau opioid ở liều cao hơn, thời gian sử dụng lâu hơn và dễ trở nên phụ thuộc vào thuốc giảm đau nhanh hơn nam giới.
• Dùng không đúng chỉ dẫn: Việc dùng thuốc sai quy định và chỉ dẫn là nguyên nhân hàng đầu gây nghiện opioid. Ví dụ nghiền thuốc ra để hít hoặc tiêm làm dẫn truyền thuốc nhanh vào cơ thể đột ngột có thể gây quá liều, nguy hiểm tới tính mạng. Việc sử dụng thuốc liều cao hơn hoặc dùng thường xuyên cũng làm tăng nguy cơ gây nghiện.
Cách pḥng ngừa t́nh trạng nghiện opioid
nghiện opioid
Sau đây là 4 điều bạn nên nhớ để pḥng ngừa t́nh trạng nghiện opioid:
1. Sử dụng opioid thời gian ngắn theo chỉ dẫn
Cách dùng opioid an toàn nhất là khi chỉ sử dụng trong vài ngày để kiểm soát cơn đau cấp tính, ví dụ như đau sau phẫu thuật hoặc găy xương. Nếu bạn phải sử dụng thuốc giảm đau opioid cho cơn đau cấp tính th́ cần trao đổi với bác sĩ để được kê thuốc ở liều thấp nhất và dùng trong thời gian ngắn nhất có thể.
2. Tránh sử dụng opioid nếu bị đau măn tính
Nếu bạn đang chung sống với những cơn đau măn tính th́ opioid có thể không phải là lựa chọn an toàn và mang lại hiệu quả lâu dài. Bạn nên t́m đến các cách điều trị ít gây nghiện hơn và các liệu pháp không dùng đến phẫu thuật. Bạn hăy cùng thảo luận với bác sĩ để hướng tới một kế hoạch điều trị giúp bạn có thể tránh sử dụng opioid.
3. Tuân thủ quy định sử dụng thuốc opioid
Bạn cần tuân thủ chặt chẽ quy định khi sử dụng, bảo quản thuốc giảm đau opioid được kê đơn để ngăn ngừa nghiện opioid cho người thân trong gia đ́nh và cộng đồng. Bạn cần cất giữ thuốc đúng nơi quy định. Đối với thuốc không dùng đến, cần liên hệ với các dịch vụ thu hồi và xử lư thuốc ở địa phương về thông tin về cách xử lư.
4. Nâng cao nhận thức sử dụng thuốc opioid
Bạn cần hiểu tầm quan trọng của việc sử dụng opioid an toàn, tránh gây nghiện để bảo vệ bản thân, gia đ́nh, cộng đồng khỏi nguy hại từ việc nghiện opioid.
Bất kỳ loại thuốc nào, đặc biệt là thuốc giảm đau nhóm opioid, bạn tuyệt đối không nên sử dụng bừa băi. Nếu bạn tự ư dùng không kiểm soát dẫn đến nghiện opioid sẽ gây hại không chỉ đến sức khỏe của bạn mà c̣n ảnh hưởng đến người thân và những người xung quanh đấy!
|