Nghia Le...
"Thế giới loài người cần có các thái cực theo đó các quốc gia tập hợp lại dựa trên hệ tư tưởng nhất định, hình thành phe phái đối lập để cạnh tranh và phát triển. Thế kỷ 20 ghi đậm thời kỳ lịch sử lưỡng cực với các vệ tinh xoay quanh: chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội. Năm 1917 với cuộc cách mạng tháng 10 Nga ghi dấu mốc của sự hình thành mô hình Xô – Viết với ý thức hệ chủ nghĩa xã hội, tồn tại hơn 70 năm cho đến khi sụp đổ vào đầu những năm 1990. Còn lại đơn cực phương Tây do Mỹ dẫn đầu với các giá trị phổ quát về tự do, dân chủ và nhân quyền khiến thế giới rơi vào trạng thái bất ổn thường xuyên ở nhiều khu vực, lãnh thổ và quốc gia. Đây là sự thách đố loài người nói chung, các quốc gia, giới tinh hoa, các nhà tư tưởng nói riêng tìm kiếm các phương thức khoả lấp khoảng trống ý thức hệ mênh mông và kéo dài tới nay nhưng vẫn không thể.
Cuộc chiến tranh với Ukraina do Vladimir Putin phát động ngày 24/2/2022, một sự kiện nổi bật hiên nay, mang tầm quốc tế phản ánh tham vọng của cường quốc đòi lại vị thế đã mất khi mô hình Xô-viết sụp đổ, bởi vì ông ta hiểu rằng đứng sau cuộc xâm lược Ukraina, một quốc gia đang trong quá trình tìm bản sắc hướng tới dân chủ, là những đòi hỏi về an ninh, nhưng thực chất là đối đầu với NATO và EU, Mỹ và phương Tây. Tuy nhiên, tham vọng này không thể khoả lấp khoảng trống ý thức hệ vốn có nguồn gốc từ thời chiến tranh lạnh, nhưng đang làm bộc lộ rõ hơn những gì cần thay đổi để hướng tới trật tự thế giới mới và cho Việt Nam.
Trước hết, khát vọng quyền lực được nuôi dưỡng ở những cá nhân trong những cường quốc và dựa trên sự kích động chủ nghĩa dân tộc thường là khởi nguồn của các cuộc chiến tranh và, đối với cuộc xâm lược vào Ukraina là Putin và nước Nga.
Sau khi Olympic mùa đông Bắc Kinh bế mạc hôm 20/2, Nga mới bắt đầu chiến dịch quân sự ở Ukraine vào rạng sáng 24/2. Có thể ông Putin kỳ vọng quân đội Nga sẽ nhanh chóng chiến thắng chỉ trong vài ngày.
Thực tế là quân Ukraine kháng cự quyết liệt, giao tranh đã kéo dài suốt gần một tháng qua. Băng tuyết trên các cánh đồng tan vào đầu mùa xuân khiến cho mặt đất từ đông cứng biến thành bùn nhão. Xe cộ của Nga gần như chỉ có có thể di chuyển trên các con đường trải nhựa, dễ bị chặn đánh.
Cuộc chiến này khiến Nga bị đẩy xa khỏi phương Tây hơn bao giờ hết. Những năm tháng Nga suy sụp nhất là dưới thời Yeltsin nhưng ông ta lại được lòng phương Tây. Còn hiện tại, Nga coi như bị đa số các nước trên thế giới tẩy chay, ngoại trừ 1 số thể chế độc tài và nghèo đói Á Phi, thể hiện qua 3 lần bỏ phiếu ở LHQ vừa qua. Tuy Việt Nam ta đã nêu quan điểm phản đối chiến tranh, chấm dứt bằng đối thoại hoà bình, nhưng không chỉ đích danh kẻ xâm lược.
Nga càng sa lầy về quân sự ở Ukraine càng trình diễn sự yếu kém về tác chiến lẫn sức mạnh vũ khí, đỉnh điểm cho tới ngày hôm qua là sự kiện soái hạm Moskva bị Ukraine đánh chìm.
Nga và Ukraine – hai nước từng sống chung dưới mái nhà Liên Xô - đều không xa lạ gì với chiến lược "tiêu thổ kháng chiến" này. Trong giai đoạn đầu của Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại (1941 – 1942), Hồng quân Liên Xô thường xuyên phá hủy đường sắt mỗi khi rút lui.
Khi Hồng quân chuyển sang phản công (1943 – 1945), phát xít Đức cũng phá hỏng hệ thống đường ray và ga tàu để làm chậm bước tiến của Liên Xô.
Quay lại năm 2022, khi không thể sử dụng đường sắt, Nga phải tìm kiếm các phương tiện vận tải khác để duy trì chiến dịch quân sự ở Ukraine.
Phương án đầu tiên được nghĩ đến là đường hàng không. Trong ngày đầu tiên của chiến dịch, hàng chục máy bay trực thăng Nga đã đưa binh lính đổ bộ xuống sân bay Hostomel ở gần thủ đô Kiev và kiểm soát căn cứ quan trọng này.
Những ngày sau đó, Nga có thể đưa quân đội đến ngay trước cửa ngõ của Kiev và tấn công thẳng vào "đầu não lãnh đạo" của Ukraine. Chính việc Nga chiếm được Hostomel đã khiến Phương Tây lo ngại và dự báo Kiev sắp thất thủ đến nơi. Ukraine nắm rõ tầm quan trọng của sân bay này nên đã điều động Lữ đoàn Phản ứng nhanh số 4 đến chiếm lại.
Về sau, Nga một lần nữa chiếm được sân bay Hostomel nhưng cũng không thể vận tải quy mô lớn bằng đường hàng không do Ukraine vẫn còn nhiều vũ khí phòng không.
Việc Nga thất bại trong việc phá hủy triệt để các cơ sở radar – tên lửa của đối phương khiến cho vùng trời Ukraine hiện nay vẫn đang trong tình trạng tranh chấp. Không quân Nga có ưu thế nhưng không phải tuyệt đối, máy bay Ukraine đôi lúc vẫn cất cánh và tấn công lực lượng mặt đất của Nga.
Các tên lửa phòng không Stinger do Mỹ và châu Âu viện trợ cho Ukraine cũng gây ra cản trở lớn đối với không quân Nga.
Khi vận tải hàng không bất thành và kế hoạch nhanh chóng chiếm Kiev thất bại, Nga buộc phải sử dụng tới xe tải để tiếp tế cho đội quân.
Vấn đề là Nga không có đủ xe tải để phục vụ 175.000 binh sĩ. Bên cạnh đó, xe tải có tầm hoạt động tương đối ngắn, tốc độ chậm, tiêu hao nhiều nhiên liệu và rất dễ bị tấn công.
Trung tá Alex Vershinin của Lục quân Mỹ ước tính quân đội Nga chỉ có khoảng 4.000 xe tải thuộc 10 lữ đoàn hỗ trợ hậu cần.
Quân Nga sử dụng lượng lớn pháo phản lực nhiều nòng và mỗi xe tải chỉ chở đủ tên lửa cho một dàn pháo bắn một lần. Chỉ riêng nhiệm vụ tiếp đạn cho các hệ thống pháo phản lực đã chiếm mất một nửa lượng xe tải của quân đội Nga, chưa kể nhu cầu chở nhiên liệu, thực phẩm, đạn được cho các đơn vị khác.
Đây cũng không phải là lần đầu tiên Nga thiếu xe tải. Trong Thế chiến thứ II, Liên Xô dồn sức sản xuất xe tăng, súng ống và đạn dược nên không còn đủ nguồn lực để chế tạo các loại phương tiện khác.
May thay, khi đó Mỹ là đồng minh của Liên Xô và đã viện trợ 200.000 chiếc xe tải Studebaker loại 2,5 tấn thông qua chương trình Lend-Lease. Nhiều binh sĩ và chỉ huy Liên Xô tin rằng những chiếc Studebaker của Mỹ có vai trò quan trọng không kém gì xe tăng T-34 trong chiến thắng trước phát xít Đức.
Tờ Washington Post trích dẫn hình ảnh từ vệ tinh của Planet Labs PBC và nhiều nhà nghiên cứu cho thấy Ukraine đã cố tình xả nước từ Hồ chứa nước Kiev để làm ngập cả một vùng rộng lớn, gây thêm khó khăn cho việc di chuyển của quân Nga.
Các tướng lĩnh Ukraine hiểu rõ hậu cần chính là mắt xích yếu nhất của quân đội Nga và đã huy động binh sĩ cũng như người dân tránh thế mạnh của Nga để tập trung khoét sâu vào điểm yếu. Gần thủ đô Kiev, đoàn xe quân sự Nga nối đuôi nhau trên một con đường dài 64 km cũng vì không còn đường đi nào khác. Đoàn xe đứng im trong suốt ba tuần liền vì thiếu nhiên liệu, thực phẩm, đạn dược. Người dân Ukraine được yêu cầu báo cáo cho quân đội biết mỗi khi các đơn vị Nga đi qua. Quân chính quy đảm nhận nhiệm vụ đối phó với xe tăng Nga, lực lượng dân quân sẽ tấn công các xe tiếp tế, đặc biệt là xe bồn chở nhiên liệu.
Bộ Tổng tham mưu Ukraine đăng tải một đồ họa thông tin (infographic) hướng dẫn người dân cách chọn mục tiêu: "Nếu một đoàn xe thiết giáp Nga đi qua nơi bạn sinh sống, theo sau nó sẽ là các xe chở nhiên liệu, đạn dược và lương thực. Nếu không có đạn, xe tăng địch sẽ chỉ như chiếc máy kéo. Nếu không có xăng dầu, xe tăng cũng chỉ như cục sắt vụn. Nếu không có đồ ăn, kẻ địch sẽ đầu hàng làm tù binh".
Quân Ukraine bắt được nhiều xe tăng và thiết giáp còn nguyên vẹn bị quân Nga bỏ lại do hết dầu, lính Nga vào nhà dân để kiếm đồ ăn.
Sự suy thoái kinh tế của Nga là nặng nề nhất kể từ năm 1994. Như vậy, về vị thế quốc tế cũng như tiềm lực quân sự, hiện tại Nga chính thức là 1 con hổ giấy. Thất bại của Moscow không phải là chiến thắng rõ ràng của phương Tây.
Tổng thống Nga Vladimir Putin đã mắc sai lầm chiến lược khi xâm lược Ukraine. Ông đã đánh giá sai kỳ vọng chính trị của người Ukraine, vốn không chờ đợi được giải phóng bởi những người lính Nga. Ông cũng đánh giá sai về Mỹ, Liên minh Châu Âu, và một số quốc gia – gồm Australia, Nhật Bản, Singapore, và Hàn Quốc – tất cả đều có khả năng hành động tập thể khi đứng trước chiến tranh, và tất cả đều đang chờ đợi thất bại của Nga tại Ukraine. Mỹ cùng các đồng minh và đối tác đang áp đặt những lệnh trừng phạt khắc nghiệt lên Moscow. Mỗi cuộc chiến đều là một trận đánh nhằm định hướng dư luận, và cuộc chiến của Putin ở Ukraine – trong thời đại hình ảnh truyền thông đại chúng – đã gắn nước Nga với một cuộc tấn công vô cớ, nhắm vào một láng giềng hòa bình, gây ra thương vong lớn cho dân thường, cùng hàng loạt những tội ác chiến tranh. Dù ở bất cứ đâu, sự phẫn nộ sẽ là một trở ngại cho chính sách đối ngoại của Nga trong tương lai.
Hậu quả của việc Nga thua tại Ukraine sẽ khiến châu Âu và Mỹ phải đối mặt với những thách thức mang tính nền tảng. Giả sử một ngày nào đó Nga buộc phải rút quân, thì việc xây dựng lại Ukraine, với mục tiêu chính trị là chào đón nước này gia nhập EU và NATO, sẽ là một nhiệm vụ nặng nề. Và phương Tây không được để Ukraine thất bại một lần nữa. Mặt khác, một hình thức kiểm soát yếu của Nga đối với Ukraine có thể đồng nghĩa với việc xuất hiện một khu vực giao tranh liên tục, có nhiều rạn nứt, bất ổn, với cơ cấu quản lý hạn chế hoặc không có, nằm ngay phía đông biên giới của NATO. Thảm họa nhân đạo sẽ không giống như bất cứ điều gì mà châu Âu từng chứng kiến suốt hàng thập niên qua.
Đáng lo ngại không kém là viễn cảnh về một nước Nga bị suy yếu và bị sỉ nhục, âm thầm dồn nén những cảm xúc phục thù giống như những gì đã nổi lên ở Đức sau Thế chiến 1. Nếu Putin duy trì quyền lực của mình, Nga sẽ trở thành một quốc gia bị bài xích, một siêu cường bất hảo với một đội quân bị hạ cấp, nhưng kho vũ khí hạt nhân thì vẫn còn nguyên. Tội lỗi và vết nhơ của cuộc chiến Ukraine sẽ ở lại với chính trường Nga thêm vài chục năm, hiếm khi nào một quốc gia thu được lợi ích từ một cuộc chiến họ đã thua. Sự vô ích của những chi phí bỏ ra cho cuộc chiến đó, thương vong nhân mạng, và sự suy giảm vị thế địa chính trị sẽ xác định con đường cho nước Nga và cho chính sách đối ngoại Nga trong nhiều năm tới, và sẽ rất khó để hình dung một nước Nga tự do trỗi dậy sau những gì khủng khiếp của cuộc chiến này.
Ngay cả khi Putin mất đi quyền lực ở Nga, nước này cũng khó có thể trở thành một nền dân chủ thân phương Tây. Họ có thể bị chia tách, đặc biệt là ở Bắc Caucasus. Hoặc cũng có thể trở thành một chế độ độc tài quân sự sở hữu vũ khí hạt nhân. Các nhà hoạch định chính sách sẽ không sai khi hy vọng về một nước Nga tốt đẹp hơn, và về cái ngày mà một nước Nga thời hậu Putin có thể thực sự hội nhập vào châu Âu. Họ nên làm những gì có thể để tạo điều kiện cho khả năng này, ngay cả khi họ chống lại cuộc chiến của Putin. Tuy nhiên, họ sẽ thật sai lầm nếu không chuẩn bị cho những kịch bản đen tối hơn.
Lịch sử đã chỉ ra rằng việc xây dựng một trật tự quốc tế ổn định là vô cùng khó khăn, nếu có một cường quốc theo khuynh hướng phục thù, bị sỉ nhục ở vị trí trung tâm của nó, đặc biệt là một cường quốc với tầm cỡ của Nga. Để xây dựng trật tự, phương Tây sẽ phải áp dụng cách tiếp cận liên tục cô lập và ngăn chặn. Giữ Nga ở thế yếu, và giữ Mỹ ở lại cùng mình sẽ trở thành ưu tiên đối với châu Âu trong một kịch bản như vậy, bởi châu Âu phải gánh trọng trách chính trong việc quản lý một nước Nga bị cô lập sau cuộc chiến thất bại ở Ukraine. Về phần mình, Washington muốn tập trung vào Trung Quốc. Còn Trung Quốc có thể cố gắng tăng cường ảnh hưởng của mình đối với một nước Nga đang suy yếu – từ đó dẫn đến việc hình thành một liên minh cùng sự thống trị của Trung Quốc mà phương Tây muốn ngăn chặn vào đầu những năm 2020.
Không ai trong hay ngoài nước Nga nên muốn Putin chiến thắng trong cuộc chiến ở Ukraine. Tốt hơn hết là ông ta thua trận. Tuy nhiên, một thất bại của Nga sẽ không phải là lý do để ăn mừng. Nếu Nga ngừng xâm lược, thì bạo lực đã gây ra cho Ukraine vẫn là một vết thương hằn sâu nhiều thế hệ, nhưng vấn đề là Nga sẽ không sớm chấm dứt xâm lược. Mỹ và châu Âu nên tập trung vào việc khai thác những sai lầm của Putin, không chỉ bằng cách củng cố liên minh xuyên Đại Tây Dương, và khuyến khích người châu Âu hành động theo mong muốn lâu dài của họ về chủ quyền chiến lược, mà còn bằng cách làm cho Trung Quốc thấy rõ bài học thất bại của Nga: hành động thách thức các chuẩn mực quốc tế, chẳng hạn như chủ quyền quốc gia, sẽ đi kèm với chi phí thực tế, và chủ nghĩa phiêu lưu quân sự sẽ làm suy yếu các quốc gia lựa chọn đi theo con đường đó.
Nếu một ngày nào đó, Mỹ và châu Âu có thể giúp khôi phục chủ quyền của Ukraine, và nếu họ có thể đồng thời thúc đẩy Nga và Trung Quốc chia sẻ cùng một nhận thức về trật tự quốc tế, thì sai lầm lớn nhất của Putin sẽ trở thành một cơ hội cho phương Tây. Nhưng để đạt được điều đó, cái giá phải trả sẽ là cực kỳ đắt."