Khi con nắng gắt của mùa hạ dần chuyển sang hanh vàng và ngọn gió heo may thổi nhè nhẹ, cũng là lúc Hà Nội bước vào thu.
Với người dân B́nh Thuận, cốm hộc không chỉ đơn thuần là một món ăn mà c̣n là một nét truyền thống /// Ảnh: Phanthietvn.com
Thu Hà Nội không chỉ có những con đường ngập lá vàng bay, ngây ngất hương hoa mà c̣n có cốm; cốm Ṿng như nhà văn Vũ Bằng đă viết: "Cốm Ṿng là thứ quà đặc biệt nhất trong mọi thứ quà Hà Nội. Đặc biệt v́ mỗi khi thấy gió vàng hiu hắt trở về th́ lại nhớ đến cốm..." (Món ngon Hà Nội).
Và cũng giống như mọi năm, bạn tôi đang sống ở Hà Nội lại gửi một ít cốm Ṿng vào phương nam làm quà ăn lấy thảo.
Nh́n chiếc lá sen không c̣n tươi tắn do vận chuyển đường xa mặc dù đă được bỏ vào bao hút chân không, tôi lật đật giở ra và nhón tay lấy một ít hạt cốm cho vào miệng. Và hương cốm đưa tôi chạy dài theo miền kư ức về với thuở xa xưa. Tôi chợt nhớ về nơi tôi sinh ra lớn lên; quê ḿnh cũng có cốm và ngoại cũng làm cốm hộc đó thôi.
Cốm hộc B́nh Thuận không nổi tiếng như cốm Ṿng Hà Nội hay cốm dẹp Trà Vinh nên chẳng mấy người biết tới. Nhưng với người dân B́nh Thuận, cốm hộc không chỉ đơn thuần là một món ăn mà c̣n là một nét truyền thống. Ngày tết, dù giàu hay nghèo, người dân quê tôi đều sắm cho nhà ḿnh ít th́ năm bảy hộc, nhiều th́ vài chục hộc. Cốm hộc được gói trong giấy màu nằm trang trọng trên bàn thờ gia tiên, gởi làm quà cho người phương xa, hay đơn giản là được cắt thành những miếng nhỏ nằm trong khay bánh dùng để tiếp khách ngày xuân. Cốm hộc tuy b́nh dị, dân dă nhưng trọn vẹn hồn quê, thấm đượm ngọt ngào.
Hồi tôi c̣n bé. Cứ gần sắp tết, ngoại lại rang nếp làm cốm. Ngoại thường rang nếp trên một chảo gang rất lớn. Ngoại nói:
- Phải dùng chảo gang v́ gang vừa dày lại giữ nhiệt, hạt nổ mới đều và không bị cháy. Nếp cũng phải dùng nếp phụng hay nếp hương th́ cốm mới thơm ngon được.
Thân thương cốm hộc quê nhà - ảnh 1
Cốm hộc thơm hương của nếp, ngọt của đường, cay của gừng, chua của me của dứa ḥa quyện vào nhau
ẢNH: PHANTHIETVN.COM
Nhà chỉ có hai bà cháu, ngoại nói cho vui cửa vui nhà hơn là hướng dẫn tôi cách làm cốm. Nếp sau khi nở bung thành hạt nổ trắng tinh, ngoại cất vào bao chờ hỗn hợp gồm: đường, dứa, gừng và me được nấu xong. Những lúc như thế này, tôi thường vốc trộm vài nắm hạt nổ rồi cuốn vội trong áo mà chạy ra vườn. Hạt nổ c̣n nóng, gịn tan đủ sức để làm cho những đứa trẻ quê ngày ấy như tôi thèm thuồng mà nhai vội nhai vàng, sợ ngoại nh́n thấy lại la.
Sau khi hỗn hợp nước đường được nấu xong, ngoại sẽ rưới vào hạt nổ và trộn đều tay cho hỗn hợp bao lấy hạt nổ chờ ép thành hộc. Khuôn cốm là một hộc gỗ h́nh vuông hai bề mặt rỗng, có thêm một miếng gỗ rời dùng để ép cốm. Cốm hộc phải ép cho thật chặt nên ngoại thường dùng cây đ̣n dài, một đầu buộc vào gốc cột lấy thế mà ép xuống. Ngoại lại bảo tôi:
"Cốm ép chặt bao nhiêu th́ sau này khi cắt nhỏ không bị vỡ vụn. Nh́n cũng đẹp hơn mà ăn cũng ngon hơn".
Cốm sau khi được nhấc ra khỏi hộc, ngoại đặt trên tấm thớt cắt gọt cho vuông vức, rồi đem ra đặt lên vỉ tre phơi một hai nắng cho khô. Nhưng với một đứa trẻ như tôi, thứ làm cho ḿnh hào hứng nhất là tự tay cắt những bông hoa nhỏ dán vào hộc cốm. Và cũng chỉ đợi có thế, khi ngoại tôi vừa bọc xong những hộc cốm bằng giấy màu, tôi nhanh tay dán ngay như sợ ngoại giành mất phần ḿnh.
Ngày tết, ngoại thường chọn vài hộc cốm để lên bàn thờ. Số c̣n lại, ngoại để dành ăn tết cũng như chờ con cháu về mang đi. Những ngày đầu năm khi con cháu về, ngoại lật đật cắt vài hộc cốm ra ăn. Cắn miếng cốm gịn tan ngoại làm, uống bát nước chè xanh ngoại nấu, nh́n nụ cười móm mém của ngoại mà tự nhiên bao nhiêu muộn phiền của năm cũ trôi qua một cách nhẹ nhàng. Cốm hộc thơm hương của nếp, ngọt của đường, cay của gừng, chua của me của dứa ḥa quyện vào nhau; tựa như cuộc đời con người dù trải qua chua cay, đắng đót, ngọt bùi th́ đều mong chờ cái tết đoàn viên. Khi những đứa con, đứa cháu lại quây quần bên nhau và bên ngoại.
Tôi rời xa B́nh Thuận cũng đă gần hai mươi năm. Bây giờ không c̣n mấy ai tự làm cốm hộc mà đi mua cho tiện. Nhịp sống hối hả không cho phép người ta ngồi lại làm từng hộc cốm như thuở nào. Ngoại cũng thế. Tuổi cao sức yếu, ngoại không thể tự ḿnh làm cốm. Nhưng có lẽ ngoại vẫn nhớ như chính bản thân ḿnh đang nhớ. Nghĩ thôi, ḷng tôi lại cảm thấy rưng rưng…