Ngày xưa hai anh em đỏ rực, Việt Nam – Cuba, cùng nhau chia máu, chia xương v́ “nghĩa vụ quốc tế”. Cuba đem quân sang Angola, Nicaragua, c̣n CSVN th́ nướng quân ở Miên, Lào. Anh em một nhà, thề sống chết có nhau.
Đến năm 2009, ông Nguyễn Minh Triết qua thăm Cuba, phán một câu để đời: “Việt Nam – Cuba, như trời đất sinh ra. Một anh canh phía Đông, một anh gác phía Tây. Cuba thức th́ Việt Nam ngủ, Cuba ngủ th́ Việt Nam gác”. Nghe xong cả thế giới cười ḅ: hóa ra 24/24 có hai ông cộng sản trực chốt giữ ḥa b́nh toàn cầu!
Nhưng thực tế th́ sao? Giờ hai ông anh em già khụ, gậy chống run rẩy, trí nhớ chỉ lưu được những chuyện đáng quên. C̣n “nghĩa vụ quốc tế” th́ khỏi nói, ai cũng chạy lo cho bao tử.
Ở Cuba, người dân thiếu từ sữa cho trẻ em đến… bữa ăn tử tế. 90% dân sống trong nghèo đói, 7 trên 10 người phải nhịn bữa. GDP đầu người tính trên giấy th́ 7.433 USD, nhưng lương công nhân vẫn lẹt đẹt 15–30 USD/tháng. Tính ra, 20 năm làm cách mạng mà tiền lương y nguyên một hột đậu phộng.
Ngày xưa Cuba từng giàu có với mía, thuốc lá, cà phê. Từ khi Fidel và Che lên nắm quyền, thay v́ mở cửa cải cách th́ kéo nguyên mô h́nh Xô Viết về tṛng vào cổ dân. Sáu tháng đầu năm 1959, Che kư lệnh xử tử hàng trăm người. Từ đó tới nay, dân Cuba chết tù, chết biển, chết đói nhiều đến mức không ai c̣n đếm nổi.
Mỹ cấm vận th́ đúng, nhưng chẳng phải lư do chính. Thực tế Cuba vẫn buôn bán với 138 quốc gia, xuất cảng hơn 400 sản phẩm. Nhưng vấn đề là có ǵ đâu để bán ngoài x́ gà và mía? Đảng th́ vẫn rêu rao: “Mọi khó khăn là do Mỹ”, rồi phát loa nhồi sọ đến ṃn tai dân.
Thế kỷ 21, người dân Cuba bắt đầu vùng lên hô to “Đả đảo cộng sản!”. Ngày 12/7/2021 là dấu mốc: họ không c̣n đ̣i cải cách kinh tế, mà đ̣i tự do. Cảnh sát, quân đội xuống đường “bảo vệ cách mạng”, thực ra là bảo vệ quyền lợi cán bộ.
Giờ nh́n hai anh em Việt – Cuba mà thấy thương: ngày xưa th́ “thay nhau thức để giữ ḥa b́nh thế giới”, giờ th́ thay nhau đi… xin viện trợ quốc tế. Cuba xin sữa cho trẻ con, Việt Nam xin vaccine COVID, cả hai đều chứng minh: “chủ nghĩa xă hội” c̣n xa hơn đường lên sao Hỏa.
Bài học rơ ràng: t́nh đồng chí chỉ có giá trị khi ghế c̣n chắc. Ghế lung lay th́ chính “đồng chí” lại là người bóp c̣. Romania năm 1989 đă chứng minh.
Người Cuba hôm nay, dù đói khát, vẫn tiếp tục hô “Tự do!”. Họ biết con đường c̣n dài, nhưng một ngày nào đó, bàn tay độc tài sẽ phải rời khỏi cổ họng của họ. Và khi ấy, có lẽ ông Triết sẽ cười trên mây: “Thôi khỏi, anh em ḿnh giờ không canh gác ḥa b́nh nữa, để dân họ tự canh giấc ngủ của chính ḿnh.”