Cuộc chiến chống báo chí của Trump

[nguoiduatinabc]

Trong các thể chế dân chủ, báo chí truyền thông được coi là “đệ tứ quyền,” xếp sau lập pháp, hành pháp và tư pháp. Ở Hoa Kỳ, Tu Chính Án đầu tiên của Hiến Pháp xác định tự do ngôn luận là quyền tự do căn bản nhất, làm nền móng cho các quyền dân sự và chính trị, đặt căn bản pháp lý để nước Mỹ phát triển một nền báo chí truyền thông năng động nhất thế giới.

Nhưng từ khi ông Donald Trump nắm được quyền lực, báo chí Mỹ đã rơi vào một cuộc chiến sinh tử mà triển vọng tương lai không mấy sáng sủa.

Cuối tuần đen của báo chí

Cuối tuần qua là “thời kỳ đen tối” của báo chí Mỹ. Hôm Thứ Sáu, 18 Tháng Bảy, ông Trump đệ đơn kiện nhật báo The Wall Street Journal (WSJ), ông chủ báo Rupert Murdoch và hai nhà quản lý cấp cao của WSJ về tội mạ lỵ, đòi bồi thường $10 tỷ.

Ông Trump tố cáo tờ WSJ loan tin sai sự thật rằng năm 2003 ông đã gửi một bức thư kèm hình vẽ tục tĩu cho ông Jeffrey Epstein, kẻ đứng đầu đường dây buôn bán trẻ vị thành niên phục vụ tình dục cho các ông lớn và đã chết trong tù năm 2019. Ngay sau đó, Tòa Bạch Ốc thông báo cấm các phóng viên WSJ đi cùng ông Trump đến sân golf của ông ở Scotland và cấm tham dự các buổi họp báo của ông Trump.

Nên để ý, tỷ phú Rupert Murdoch là ông trùm của một đế chế truyền thông hùng mạnh ở nhiều quốc gia và sử dụng đế chế đó để lung lạc chính trường nhiều nước. Tại Mỹ, đế chế của Murdoch có hai tổ chức truyền thông lớn là báo The Wall Street Journal và hệ thống truyền hình Fox News.

Ông Murdoch từng là đồng minh thân thiết của ông Trump, từng hỗ trợ ông Trump rất nhiều trên đường kinh doanh và hoạt động chính trị. Có thể nói không sợ quá đáng rằng, đế chế của Murdoch đã góp phần rất lớn đưa ông Trump lên đỉnh cao quyền lực và ông Trump đã “trả ơn” bằng việc bổ nhiệm tới 30 nhân viên của Fox News vào các chức vụ cao cấp trong chính phủ Mỹ, tiêu biểu là ông Pete Hegseth, bộ trưởng Quốc Phòng.



Vụ WSJ chỉ là đòn mới nhất trong hàng loạt cuộc tấn công của ông Trump nhắm vào những cơ quan báo chí truyền thông không ủng hộ nghị trình chính trị của ông, có quan điểm khuynh tả, cấp tiến hoặc không nói theo những lập luận, đôi khi phi lý hoặc dối trá, của chính ông và chính quyền do ông lãnh đạo.

Cũng vào Thứ Sáu tuần qua, Quốc Hội do đảng Cộng Hòa kiểm soát đã bỏ phiếu chấp thuận cắt ngân sách $1.1 tỷ của hai tổ chức truyền thông công cộng là đài phát thanh NPR (National Public Radio) và đài truyền hình PBS (Public Broadcasting Service). Hai mạng lưới truyền thông này có hàng trăm cơ sở ở khắp các tiểu bang, được Quốc Hội cấp ngân sách hoạt động từ cuối thập niên 1960, phục vụ chủ yếu cho khán giả/thính giả vùng nông thôn không có điều kiện tiếp cận các mạng lưới truyền thông thương mại của tư nhân.

Ông Trump nhiều lần cáo buộc mà không có bằng chứng rằng, các hệ thống NPR và PBS “đưa tin theo thành kiến đảng phái” và ông yêu cầu cắt nguồn tài trợ, giống như ông đã và đang làm với hệ thống các trường đại học danh tiếng của nước Mỹ.

Kiện cáo và đe dọa

Nỗi ác cảm của ông Trump với báo chí truyền thông không phải bây giờ mới có. Ngay trước khi tham gia chính trị, ông đã kích động cuộc chiến chống lại “tin giả” (fake news) và nhiều lần tuyên bố “báo chí là kẻ thù của nhân dân” (the media is the enemy of the people) – một phát ngôn được cho là của trùm Cộng Sản Liên Xô Joseph Stalin – mỗi khi truyền thông đăng những tin bài không có lợi cho ông ta.

Khi lên nắm quyền tổng thống nhiệm kỳ thứ hai, ông đã chuyển từ tấn công bằng ngôn ngữ kích động sang một cuộc chiến bằng tất cả vũ khí mà ông có: từ sắc lệnh hành pháp đến các vụ kiện.

Trong những mục tiêu đầu tiên của ông là các đài phát thanh quốc tế được Quốc Hội Mỹ tài trợ trong nhiều thập niên – đài Tiếng Nói Hoa Kỳ (VOA), các đài Âu Châu Tự Do (Radio Free Europe) và Á Châu Tự Do (Radio Free Asia – RFA). Không giống các tờ báo hoặc kênh truyền hình tư nhân sống nhờ quảng cáo, các tổ chức truyền thông lâu đời (VOA hoạt động từ năm 1942) và do chính phủ tài trợ này có sứ mệnh mở rộng sức mạnh mềm (soft power) của nền dân chủ Mỹ, cung cấp thông tin trung thực đến dân cư ở các quốc gia độc tài, nhà nước kiểm soát tin tức.

Các đài này không phục vụ khán/thính giả Mỹ nhưng ông Trump vẫn cho rằng chúng đầy rẫy “thành kiến” (bias) và cần bị dẹp bỏ, dù ai cũng thấy, việc cắt tài trợ, sa thải nhân viên và đóng cửa các đài VOA, RFE, RFA chỉ có lợi cho sự cai trị độc tài của ông Vladimir Putin, tổng thống Nga, và ông Tập Cận Bình, chủ tịch Trung Quốc, cùng guồng máy tuyên truyền tẩy não đồ sộ của họ, làm mất đi lợi thế vô cùng lớn của thể chế dân chủ Mỹ.

Không thể “cắt tài trợ” các tổ chức truyền thông tư nhân, ông Trump sử dụng thủ đoạn kiện cáo và đe dọa để buộc họ phải vâng lời. Những thủ đoạn này đã giúp ông kiếm được $67 triệu từ khi đắc cử nhiệm kỳ 2, theo dữ liệu của báo The Atlantic.

Đài truyền hình ABC, thuộc tập đoàn Disney, đã phải trả $15 triệu để ông Trump bỏ qua vụ người dẫn chương trình George Stephanopoulos đã “mạ lỵ” ông khi nói ông “phạm tội cưỡng hiếp” (liable for rape) nữ văn sĩ E. Jean Carroll trong khi bản án của tòa chỉ nói ông “lạm dụng tình dục” (sexual abuse).

Hai mạng xã hội Facebook và X (Twitter cũ) đồng ý trả cho ông Trump $25 triệu (Facebook) và $10 triệu (X) để dàn xếp vụ ông Trump kiện vì cho rằng các mạng xã hội đó đã vô cớ “đóng” danh khoản của ông sau vụ bạo loạn tấn công Quốc Hội ngày 6 Tháng Giêng, 2021.

Vụ rùm beng nhất là vụ ông Trump – với sự hỗ trợ của Ủy Ban Truyền Thông Liên Bang (FCC) – kiện đài truyền hình CBS vì cáo buộc đài này đã “chỉnh sửa” phần trả lời phỏng vấn của bà Kamala Harris – ứng cử viên tổng thống của đảng Dân Chủ năm 2024 – để làm cho bà Harris “có vẻ tài năng hơn, được ưa chuộng hơn.” Đài CBS nói, họ chỉ “biên tập” phần trả lời của bà Harris cho phù hợp với thời lượng và dễ hiểu nhưng vẫn giữ nguyên tinh thần của câu trả lời – một công việc bình thường của báo chí. Nhưng để tránh sự trả thù của ông Trump, tập đoàn điện ảnh Paramount, chủ nhân của đài CBS, đã đồng ý trả $16 triệu dàn xếp vụ kiện; Paramount cũng không muốn bị FCC ngăn trở kế hoạch của họ thâu tóm Skydance, một hãng phim nhỏ hơn. Cũng vì áp lực của ông Trump, mới đây CBS đã phải sa thải nhà báo Stephen Colbert, người tổ chức và dẫn chương trình hài hước ban đêm rất được khán giả ưa chuộng, vì ông này là thường xuyên chế giễu ông Trump mỗi khi lên sóng.

Cũng có vài tờ báo “cứng đầu” nhưng không biết sẽ cứng được bao lâu. Sau vụ Mỹ ném bom ba cơ sở nguyên tử của Iran, đài CNN trích dẫn báo cáo sơ bộ của Tình Báo Quốc Phòng Mỹ cho rằng, các cơ sở này chỉ bị thiệt hại mà không bị “xóa sổ” như tuyên bố ông Trump, ông đã nổi giận và đòi CNN phải sa thải nữ phóng viên Natasha Bertrand – người viết bản tin trên – mà CNN không nghe.

Tương lai u ám của truyền thông tự do

Trong cuộc tấn công liên tục vào báo chí và tự do ngôn luận, ông Trump có một trợ thủ đắc lực là Brendan Carr – nhà hoạt động chính trị có quan điểm chống đối truyền thông – được ông bổ nhiệm đứng đầu FCC, cơ quan hoạch định chính sách về truyền thông, cấp giấy phép hoạt động báo chí.

Ông Brendan Carr cũng là một trong những tác giả của Đề Án 2025 (2025 Project) hay là “cẩm nang trị quốc” của đảng Cộng Hòa, trong đó phần của ông Carr là thiết kế các chính sách nhằm chính trị hóa truyền thông, biến truyền thông độc lập thành cỗ máy tuyên truyền cho đường lối chính trị bảo thủ, hỗ trợ chính quyền Trump và thủ tiêu các tiếng nói đối lập. Dưới sự lãnh đạo của ông Carr, FCC đã mất đi tính độc lập phi đảng phái mà hoàn toàn phục vụ cho lợi ích của phong trào MAGA.

Một trong những cơn gió lạnh thổi vào gáy các nhà báo là chính quyền Trump đã quyết định hủy bỏ các biện pháp bảo vệ nhà báo, theo đó nhà báo có quyền giữ bí mật nguồn tin, không tiết lộ ai là người cung cấp thông tin, kể cả thông tin bí mật. Bộ Tư Pháp trong các chính quyền trước đều không yêu cầu nhà báo phải trình ra sổ danh bạ điện thoại hay các thư từ trao đổi với người khác, nhưng Bộ Tư Pháp của ông Trump cho rằng, các điều tra viên có quyền yêu cầu như vậy và các nhà báo phải đáp ứng.

Trong lịch sử, đã có vài tổng thống Mỹ như John Adams cuối thế kỷ 18, Woodrow Wilson đầu thế kỷ 20 hay Richard Nixon gần đây đều có chính sách hạn chế hoạt động độc lập của báo chí vì không muốn công chúng biết nhiều về những hành vi lạm dụng của chính quyền, như vụ Watergate chẳng hạn. Nhưng Quốc Hội, nhánh tư pháp và công luận đều phản đối các chính sách đó, coi đó là sự vi phạm trắng trợn quyền tự do ngôn luận của công dân Mỹ được bảo hộ trong Tu Chính Án thứ Nhất.

Thời ông Trump đã khác. Cuộc tấn công báo chí truyền thông đang diễn ra gần như không gặp phải sức kháng cự đáng kể nào. Lợi thế vô đối của ông Trump là ông có một bộ máy hành pháp rất mực trung thành, một Quốc Hội “con dấu cao su” do đảng của ông chiếm đa số và một toà án tối cao cũng do những thẩm phán mà ông bổ nhiệm kiểm soát.

Một phần của vấn đề nằm ở chỗ, báo chí dòng chính hiện nằm trong tay các tập đoàn tư nhân mà lợi ích gắn bó mật thiết với chế độ. Nhật báo The Washington Post (WP) nêu khẩu hiệu “Nền dân chủ chết trong bóng tối” và các nhà báo của WP đã có nhiều nỗ lực đáng nể, nhưng tỷ phú Jeff Bezos lại có những toan tính khác.

Ông Bezos là chủ của WP, cũng đồng thời sở hữu tập đoàn Amazon và hãng hàng không vũ trụ Blue Origin, ông ta nịnh bợ ông Trump vì ông ta cần các hợp đồng của chính phủ. WP không thể tiếp tục đưa những tin tức và bình luận không có lợi cho ông Trump và phong trào MAGA và phải sa thải những nhà báo “cứng đầu” trong đó có bà Ann Telnaes, cây bút hí họa đoạt giải Pulitzer.

Điều đáng sợ là các ông chủ báo đều xem thỏa hiệp, thậm chí “bưng bô” ông Trump là việc kinh doanh bình thường để khỏi phải ra tòa, để duy trì lợi nhuận và cơ hội làm ăn. Chẳng bao lâu nữa, với cung cách này, tinh thần báo chí tự do và độc lập sẽ không còn; báo chí sẽ không còn “nói tiếng nói của những người thấp cổ bé miệng” mà biến thành cái loa phát ngôn của kẻ cầm quyền, thành cỗ máy tuyên truyền bất chấp sự thật và lẽ phải.

Tất cả các chế độ độc tài đều sợ hãi truyền thông độc lập. Một chế độ được coi là dân chủ khi người dân được cất tiếng nói mà không sợ hãi. Khi truyền thông báo chí không còn độc lập với chính quyền thì chế độ dân chủ chỉ còn cái vỏ bên ngoài hào nhoáng để che đậy bản chất độc tài ở bên trong.