Dự án thủy điện 'không tưởng' của Trung Quốc lớn thế nào?

[pizza]

Trung Quốc nghiên cứu xây dựng nhà máy thủy điện trên cao nguyên Tây Tạng từ nhiều thập kỷ trước. Dự án đã chính thức khởi động với hy vọng là xung lực mới cho nền kinh tế.

Năm 1981, ông Trần Truyền Hữu, một nhà khoa học tại Viện Khoa học Trung Quốc, công bố một báo cáo đặc biệt về nguồn nước tại Tây Tạng. Ông đề xuất xây đập trên dòng chính sông Yarlung Tsangpo và đào 16 km hầm dẫn nước tới nơi có mực nước thấp hơn 2.300 m.

“Để đảm bảo an toàn và bảo vệ môi trường, các nhà máy thủy điện có thể được xây dưới lòng đất”, ông Trần viết, theo South China Morning Post.

“Tất cả chỉ là thảo luận khoa học, các kế hoạch này quá cấp tiến”, ông nhớ lại khi trả lời phỏng vấn năm 2014. “Chúng tôi chỉ cười mà không đi vào chi tiết”.

Dù vậy, hơn bốn thập kỷ sau bài báo, kết quả nghiên cứu khoa học đang trở thành hiện thực.

Theo các tài liệu đã được công bố, các yếu tố kỹ thuật của dự án thủy điện sông Yarlung Tsangpo - như xây hầm ngầm “đi tắt” khúc quanh co hay xây dựng chuỗi nhà máy phát điện dạng bậc thang - về cơ bản giống với ý tưởng của ông Trần, nhưng với quy mô lớn hơn nhiều.

Chuẩn bị từ nhiều thập kỷ
Ngầy 21/7/2025, Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường công bố khởi công dự án thủy điện trên sông Yarlung Tsangpo, dự kiến trở thành công trình thủy điện lớn nhất thế giới.

Tuy nhiên, những “viên gạch” đầu tiên của dự án đã được đặt từ hơn 7 thập kỷ trước.

Năm 1951, chính phủ Trung Quốc tổ chức đoàn thám hiểm khoa học đầu tiên tới cao nguyên Thanh Tạng (Thanh Hải và Tây Tạng). Với các dụng cụ cơ bản như la bàn, trong gần ba năm, các nhà nghiên cứu đã đi từ sông Kim Sa phía Đông tới núi Everest phía Tây và sông Yarlung Tsangpo phía Nam.

Năm 1973, Trung Quốc tổ chức đoàn thám hiểm thứ hai với nhiệm vụ bao gồm đánh giá tiềm năng thủy điện của sông Yarlung Tsangpo.

“Tiềm năng thủy điện (của sông Yarlung Tsangpo) chỉ hơi thấp hơn sông Trường Giang một chút. Tuy nhiên, nếu tính theo đơn vị chiều dài, sông này đứng vị trí đầu tiên”, ông Quan Chí Hoa, người lãnh đạo đoàn thám hiểm, chia sẻ.

Tới năm 1980, dựa trên kết quả khảo sát tiềm năng thủy điện toàn quốc, giới chức Trung Quốc xác định 12 điểm có tiềm năng xây dựng nhà máy thủy điện trên dòng chính sông. Tới cuối thập niên, chính quyền Tây Tạng hai lần định xây đập trên sông nhưng đều không thể thực hiện do thiếu vốn và kỹ thuật.

Khởi nguồn từ những con sông băng trên cao nguyên Tây Tạng, sông Yarlung Tsangpo chảy về phía Đông dọc theo dãy Himalaya trước khi vòng ngược xuống Ấn Độ và Bangladesh, nơi được gọi là sông Brahmaputra.


Lược đồ nguyên lý hoạt động của nhà máy thủy điện mới. Đồ họa: Bloomberg - Việt hóa: Hà Thủy
Chính đoạn “vòng ngược” này sẽ là nơi xây dựng nhà máy thủy điện mới. Dự kiến, các kỹ sư đào một đường hầm dẫn nước sông “chạy tắt” qua khúc quanh. Nước sẽ chảy qua các tổ máy phát điện trước khi được đưa trở lại sông trong lãnh thổ Trung Quốc.

Sản lượng điện của dự án ước đạt 300 tỷ kWh mỗi năm, cao hơn tổng sản lượng điện hàng năm của Anh.

“Dự án này hoàn toàn nổi trội so với đập Tam Hiệp”, ông Dominic Ahiaga-Dagbui, lãnh đạo nhóm nghiên cứu về các “siêu dự án” tại Đại học Deakin (Australia), nói với Bloomberg. Đập Tam Hiệp đang là con đập thủy điện lớn nhất thế giới.

Yarlung Tsangpo từng là con sông lớn cuối cùng tại Trung Quốc không có đập thủy điện. Phải tới năm 2009, Trung Quốc mới xây dựng nhà máy điện Tạng Mộc trên dòng chính của sông. Dù vậy, công suất của nhà máy - 510 MW - chỉ bằng chưa đầy 1% công suất dự kiến của dự án thủy điện mới.

Một số bước chuẩn bị cho dự án đã được tiến hành. Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia Trung Quốc (NDRC) hồi tháng 6 đã phê duyệt dự án đường dây siêu cao áp 800 kV từ Đông Nam Tây Tạng tới khu vực Quảng Đông - Hong Kong - Macau.

Theo báo cáo của NDRC, khi nhà máy thủy điện mới hoàn thành, năng lượng sạch từ Tây Tạng sẽ được truyền tải “ngay lập tức” tới vùng tam giác sông Châu Giang. Trung Quốc cũng đã thành lập hẳn một tập đoàn nhà nước mới - Tập đoàn sông Yarlung - để chuẩn bị cho dự án.

Không chỉ là điện năng
Ởkhu vực dự kiến xây nhà máy, sông Yarlung hạ độ cao tới 2.000 m chỉ trong khoảng 50 km độ dài, đem lại tiềm năng xây đập lớn. Nước sẽ được dẫn qua hầm và chảy qua năm nhà máy phát điện. Trong quá trình này, dòng nước sẽ được nắn thẳng so với dòng chảy tự nhiên của sông.

Theo giới chuyên gia, việc đào hầm dẫn nước thẳng - thay vì dựa vào các đoạn sông quanh co - sẽ có lợi trên ba khía cạnh. Thứ nhất, thiết kế này giảm tác động tới môi trường, giảm ảnh hưởng tới luồng di cư của cá. Thứ hai, độ dốc của sông sẽ tăng, giúp tăng hiệu suất phát điện. Thứ ba, nguy cơ lở đất sẽ giảm.

Trung Quốc là quốc gia có sản lượng thủy điện hàng đầu thế giới nhưng “đang nhanh chóng cạn kiệt các con sông để xây đập”, theo hãng tư vấn Trivium China.

Nhà máy thủy điện mới không chỉ đơn thuần tạo ra điện mà còn giúp Trung Quốc đạt được mục tiêu phát triển năng lượng xanh, giảm phụ thuộc vào than. Trung Quốc đã đặt mục tiêu đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2060.

Bên cạnh đó, giới chức địa phương kỳ vọng dự án sẽ giúp phát triển nền kinh tế Tây Tạng, một trong những khu vực khó khăn nhất Trung Quốc.


Dự án thủy điện trên cao nguyên Tây Tạng sẽ có công suất lớn hơn đập Tam Hiệp - biểu tượng của ngành thủy điện Trung Quốc. Ảnh: Reuters.
Khoản đầu tư công khổng lồ của dự án được kỳ vọng sẽ thúc đẩy nền kinh tế Trung Quốc. Theo Tân Hoa xã, dự kiến tổng mức đầu tư dự án là 1.200 tỷ nhân dân tệ (khoảng 168 tỷ USD), đắt hơn cả Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS).

Đây sẽ là cơ hội lớn với các ngành như xây dựng, xi măng hay sắt thép. Theo ước tính của Jefferies Financial Group, dự án sẽ cần tới 50 triệu tấn xi măng, 6 triệu tấn thép, 250 triệu tấn cát, 500.000 tấn đồng và hàng trăm tấn chất nổ.

Citigroup đánh giá dự án sẽ giúp GDP của Trung Quốc tăng gần 0,1% trong năm đầu tiên xây dựng. Trong khi đó, công ty chứng khoán Zheshang Securities đánh giá dự án sẽ tạo 200.000 việc làm mới mỗi năm - gần 2% mục tiêu tạo việc làm mới hàng năm của Trung Quốc.

Dù vậy, dự án đập vẫn vấp phải một số thách thức. Ấn Độ và Bangladesh - hai quốc gia ở hạ nguồn sông - từng bày tỏ quan ngại về tác động của đập tới nguồn nước, nông nghiệp hay nghề cá. Về phần mình, Trung Quốc cho rằng dự án sẽ giúp điều tiết lượng nước ở vùng hạ du, giảm lũ vào mùa mưa và chống hạn vào mùa khô.

Nhà máy thủy điện nằm gần giao điểm giữa hai mảng địa chất Ấn Độ và Á - Âu, nơi có nguy cơ động đất cao. Do đó, bất kỳ sai lầm nào trong thiết kế và thi công có thể gây ra hậu quả. Theo giới chuyên gia, quá trình thi công sẽ mất ít nhất một thập kỷ.

“Bên cạnh an ninh năng lượng, các nhà hoạch định chính sách cũng nghĩ đến củng cố năng lực quốc gia”, Trivium China phân tích. “Con đập khổng lồ này sẽ mang tới Tây Tạng nguồn đầu tư công nghiệp và cơ sở hạ tầng chưa có tiền lệ”.

VietBF@ sưu tập