|
Dù chỉ kéo dài vài phút rồi biến mất, cơn thiếu máu năo thoáng qua có thể là dấu hiệu cảnh báo sớm một cơn đột quỵ nguy hiểm.
Một buổi sáng yên b́nh hơn 10 năm trước, Kristin Kramer tỉnh dậy khi chú chó cưng cào cửa đ̣i ra ngoài. Nhưng khi cô gọi con chó c̣n lại, một điều kỳ lạ xảy ra: Kramer không thể nói. Cô lao xuống cầu thang và phát hiện tay phải ḿnh đột nhiên bất động. Mọi thứ trở lại b́nh thường sau khoảng một giờ, nên cô không nghĩ nhiều.
Vài ngày sau, khi tay vẫn tê râm ran và bắt đầu nói vấp, Kramer mới đi khám. Lần chụp CT đầu tiên không ghi nhận bất thường. Chỉ đến khi cô không thể kư tên vào giấy tờ, gia đ́nh mới đưa trở lại bệnh viện. Lúc này, bác sĩ xác nhận cô đă bị đột quỵ.
Trường hợp của Kramer không hiếm. Mỗi năm, hàng trăm ngh́n người trên thế giới trải qua cơn thiếu máu năo thoáng qua (TIA) - các triệu chứng như méo miệng, yếu liệt, rối loạn ngôn ngữ... xuất hiện trong vài phút rồi biến mất hoàn toàn. Điều này dễ khiến người bệnh chủ quan, cho rằng ḿnh đă khỏe lại. Nhưng thực tế, TIA có thể là lời cảnh báo đầu tiên của một cơn đột quỵ thực sự.
TIA xảy ra khi ḍng máu lên năo bị gián đoạn trong thời gian ngắn, thường do một cục máu đông nhỏ hoặc mảng xơ vữa gây tắc nghẽn mạch máu. Các triệu chứng xuất hiện đột ngột rồi biến mất nhanh chóng, không để lại tổn thương rơ rệt trên h́nh ảnh chụp năo.
Chính v́ sự thoáng qua đó, nhiều người chủ quan, không nghĩ ḿnh đang đứng trước một dấu hiệu cảnh báo cực kỳ nguy hiểm. Giới chuyên môn gọi TIA là “cú chạm nhẹ của đột quỵ”. Nếu không can thiệp kịp thời, nguy cơ xảy ra một cơn đột quỵ thực sự trong ṿng vài giờ hoặc vài ngày sau đó là rất cao.
Theo Hiệp hội Đột quỵ Mỹ, mỗi năm có ít nhất 240.000 người trải qua TIA. Trong ba người từng bị TIA, có một người sẽ bị đột quỵ thực sự và một nửa trong số đó xảy ra chỉ trong ṿng hai ngày đầu.
Một nghiên cứu tại Oxford (OXVASC) cũng cho thấy nguy cơ xảy ra đột quỵ sau TIA tăng lên nhanh chóng trong những giờ đầu. Cụ thể, có 1,2% bệnh nhân bị đột quỵ trong ṿng 6 giờ sau khi xuất hiện TIA, tăng lên 2,1% sau 12 giờ và 5,1% trong ṿng 24 giờ. Đáng chú ư, hơn 40% các ca đột quỵ liên quan đến TIA xảy ra trong 30 ngày đầu tiên, đặc biệt tập trung vào giai đoạn sớm sau cơn thiếu máu năo thoáng qua.
Dù vậy, không phải ai bị TIA cũng sẽ đột quỵ ngay sau đó. Điều đáng lo ngại là ngay cả khi không tiến triển thành đột quỵ, TIA vẫn có thể để lại những ảnh hưởng lâu dài. Khi máu lên năo bị gián đoạn, dù chỉ trong vài phút, các tế bào thần kinh vẫn có nguy cơ bị tổn thương.
Nếu TIA tái diễn hoặc không được kiểm soát, những lần “mất máu” ngắn ngủi ấy sẽ dần tích tụ, gây tổn thương ở cấp độ vi mô, ảnh hưởng đến trí nhớ, khả năng tập trung và xử lư thông tin của năo bộ.
Một nghiên cứu quy mô lớn từ Đại học Alabama (Mỹ) theo dơi hơn 30.000 người trung niên trong 5 năm đă chứng minh điều đó. Nghiên cứu theo dơi hơn 30.000 người trên 45 tuổi chưa từng bị đột quỵ hay TIA, chia thành 3 nhóm: người bị TIA, người bị đột quỵ và nhóm không có triệu chứng. Kết quả cho thấy, sau 5 năm, cả hai nhóm từng bị TIA hoặc đột quỵ đều có mức độ suy giảm nhận thức nhanh hơn đáng kể so với nhóm c̣n lại.
Triệu chứng cảnh báo
TIA có thể xảy ra với bất kỳ ai, nhưng nguy cơ sẽ cao hơn đáng kể ở người trên 55 tuổi và tăng gấp đôi sau mỗi thập kỷ. Những người có tiền sử cao huyết áp, tiểu đường, bệnh tim, rung nhĩ hoặc hút thuốc lá cũng là nhóm có nguy cơ.
Điều khiến cơn thiếu máu năo thoáng qua càng nguy hiểm là v́ nó dễ bị bỏ qua. Các triệu chứng thường đến đột ngột như tê yếu một bên cơ thể, miệng méo, nói ngọng, thay đổi thị lực, mất thăng bằng, chóng mặt hoặc đau đầu dữ dội không rơ nguyên nhân.
Dù các biểu hiện này có thể biến mất chỉ sau vài phút, nhưng tại thời điểm xảy ra, không ai có thể biết chắc ḿnh đang gặp TIA hay một cơn đột quỵ thật sự. Và đây chính là lúc hành động nhanh chóng có thể tạo ra khác biệt giữa sống và mất đi một phần cơ thể hoặc trí tuệ.
Bác sĩ Claiborne Johnston, chuyên gia thần kinh ở Texas, cảnh báo: “Việc cảm thấy khỏe lại không có nghĩa là bạn đă an toàn. Đừng chờ đợi. Hăy gọi cấp cứu ngay lập tức”.
Trường hợp của bà Wanda Mercer là một minh chứng rơ ràng cho sự khác biệt giữa chần chừ và hành động kịp thời. Năm 2018, sau khi hiến máu và đang xếp hàng mua đồ ăn tại một nhà hàng, bà bất ngờ ngất xỉu.
Lúc tỉnh lại, bà nghĩ ḿnh chỉ bị tụt huyết áp. Nhưng nhờ người quản lư gọi cấp cứu ngay, bà được đưa tới bệnh viện. Ban đầu, bác sĩ cho rằng bà chỉ cần truyền dịch rồi về. Tuy nhiên, khi kể lại câu chuyện với đồng nghiệp, bà nhận ra ḿnh không nói tṛn câu. Và một lần nữa, xe cấp cứu được gọi đến.
Lần này, kết quả cho thấy bà đă trải qua một cơn đột quỵ nhẹ. Nhờ can thiệp kịp thời, bà Mercer tránh được những biến chứng nghiêm trọng. Giờ đây, ở tuổi 73, bà vẫn có thể đi du lịch, chạy bộ và tận hưởng cuộc sống. “Tôi biết ơn v́ ḿnh đă được giúp đỡ đúng lúc và c̣n sống để kể lại điều đó”, bà chia sẻ.
Theo Viện Y tế Quốc gia Mỹ (NIH), v́ triệu chứng của TIA thường biến mất nhanh chóng, việc chẩn đoán không hề dễ dàng. Bệnh nhân thường đến bệnh viện khi cơn đă qua, khiến bác sĩ phải dựa vào lời kể triệu chứng, thăm khám thần kinh và các kỹ thuật h́nh ảnh học để xác định nguy cơ.
Các xét nghiệm như MRI năo, CT scan, siêu âm mạch cảnh và đo điện tim (ECG) thường được chỉ định nhằm t́m kiếm dấu hiệu tắc nghẽn mạch máu hoặc nguyên nhân nền, như rung nhĩ hay xơ vữa động mạch.
Bác sĩ Tracy Madsen tại Đại học Vermont khuyến cáo hăy nhớ cụm từ BE FAST để nhận diện dấu hiệu TIA và đột quỵ càng sớm càng tốt:
Balance: Mất thăng bằng đột ngột
Eyes: Thay đổi thị lực bất thường
Face: Xệ mặt một bên
Arms: Yếu hoặc tê một tay
Speech: Nói ngọng hoặc khó nói
Time: Thời gian là yếu tố sống c̣n: gọi cấp cứu ngay
VietBF@ sưu tập
|
|
Games
