Áp lực mới từ Mỹ có thể làm thay đổi cán cân thị trường dầu mỏ Nga và thế giới

[Romano]

Tổng thống Mỹ Donald Trump bất ngờ rút ngắn thời hạn áp đặt gói trừng phạt được đánh giá là nghiêm khắc nhất từ trước đến nay nhằm vào hoạt động xuất khẩu dầu mỏ của Nga. Mặc dù thị trường trước đó đã phần nào phản ánh mối đe dọa từ các tuyên bố của ông Trump, song động thái mới với quy mô lớn hơn nhiều có thể buộc các nhà đầu tư phải xem xét lại mức độ rủi ro nghiêm trọng.

Tổng thống Trump rút ngắn thời hạn trừng phạt

Phát biểu tại Scotland vào ngày 28/7 trong cuộc họp báo chung với Thủ tướng Anh Keir Starmer, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố sẽ chỉ cho Nga từ 10 đến 12 ngày để đạt được một thỏa thuận nhằm chấm dứt chiến sự tại Ukraine, trước khi áp đặt lệnh trừng phạt thứ cấp nhắm vào hoạt động xuất khẩu dầu mỏ của nước này.

Tuyên bố này đánh dấu sự rút ngắn đáng kể so với khung thời gian 50 ngày mà ông Trump từng công bố trước đó vào ngày 14 tháng 7. Theo kế hoạch mới, nếu Nga không đáp ứng yêu cầu trong thời hạn nói trên, Mỹ sẽ áp thuế 100% lên dầu thô và các sản phẩm dầu mỏ của Nga đối với các nước thứ ba, bao gồm những khách hàng lớn nhất như Ấn Độ và Trung Quốc.

Biện pháp này, nếu được thực thi, có thể gây gián đoạn nghiêm trọng đến nguồn cung dầu toàn cầu. Theo dữ liệu từ Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), trong tháng 6, Nga đã xuất khẩu trung bình 4,68 triệu thùng dầu thô mỗi ngày (tương đương khoảng 4,5% nhu cầu toàn cầu) cùng với 2,5 triệu thùng sản phẩm dầu tinh chế/ngày.

Giới chuyên gia nhận định, trong bối cảnh nguồn cung toàn cầu vốn đã chịu nhiều áp lực từ các yếu tố địa chính trị và biến động sản lượng từ các nước Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ và các đồng minh (OPEC+), lệnh trừng phạt thứ cấp của Mỹ, nếu được triển khai đầy đủ, sẽ đặt ra những rủi ro lớn đối với thị trường năng lượng, đặc biệt là tại các nền kinh tế đang phát triển phụ thuộc nhiều vào dầu giá rẻ từ Nga.

Khả năng Tổng thống Donald Trump thực sự thực hiện lời đe dọa áp thuế quan thứ cấp đối với hoạt động xuất khẩu dầu mỏ của Nga hiện vẫn là một dấu hỏi lớn. Việc triển khai các biện pháp này có thể dẫn đến một cú sốc nguồn cung trên thị trường dầu mỏ toàn cầu, kéo theo nguy cơ giá dầu tăng vọt, một kịch bản có thể gây áp lực đáng kể lên lạm phát tại Mỹ. Trong bối cảnh kinh tế nội địa đang đứng trước nhiều thách thức, đặc biệt là kỳ vọng ổn định giá cả trước cuộc bầu cử, đây có thể là yếu tố khiến Tổng thống Trump phải cân nhắc lại quyết định.

Thực tế, trong những tháng gần đây, ông Trump đã có một số lần rút lại các tuyên bố cứng rắn trước đó. Đáng chú ý là kế hoạch áp “thuế quan đáp trả” công bố ngày 2 tháng 4 đã nhanh chóng được điều chỉnh sau phản ứng tiêu cực từ giới tài chính và doanh nghiệp.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng Tổng thống Trump cũng đã từng thực hiện một số lời đe dọa của mình, và đáng chú ý nhất là vụ không kích vào các cơ sở hạt nhân của Iran hôm 22 tháng 6. Điều này cho thấy tính khó lường trong chính sách của ông có thể khiến các nhà đầu tư thận trọng hơn. Dù xác suất triển khai đầy đủ các biện pháp trừng phạt thứ cấp vẫn còn là ẩn số, nhưng những quyết định bất ngờ và đôi khi có tính chất leo thang nhanh chóng của ông Trump khiến nhà đầu tư không khỏi cảm thấy bất an.

Thuế quan thứ cấp - công cụ hiệu quả hay con dao hai lưỡi?

Câu hỏi tiếp theo đặt ra là: Liệu thuế quan thứ cấp, vốn được xem là một công cụ tài chính tương đối thô sơ và chưa được kiểm chứng, có thực sự hiệu quả hay không? Giới quan sát nhận định, câu trả lời có thể nghiêng về phía có.

Một trong những khách hàng quan trọng nhất của Nga là Ấn Độ, quốc gia nhập khẩu dầu thô Nga vận chuyển bằng đường biển lớn nhất trong tháng 6 với trung bình 1,5 triệu thùng/ngày. Hiện tại, Ấn Độ đang tham gia vào các cuộc đàm phán thuế quan thương mại với Mỹ, khiến New Delhi khó có thể muốn làm trầm trọng thêm quan hệ với Washington bằng cách duy trì nhập khẩu dầu từ Moscow. Điều này có thể thúc đẩy Ấn Độ chuyển hướng sang các nguồn năng lượng khác, dù chi phí có thể cao hơn.

Trong khi đó, Trung Quốc, quốc gia nhập khẩu khoảng 2 triệu thùng dầu Nga mỗi ngày trong tháng 6, qua cả đường ống và đường biển, ít có khả năng thay đổi chiến lược nhập khẩu của mình. Trung Quốc đã chịu nhiều đợt thuế quan từ Mỹ và coi mối quan hệ với Nga như một đối tác chiến lược quan trọng, do đó việc duy trì nguồn cung dầu từ Moscow vẫn là ưu tiên hàng đầu.

Dù vậy, tài chính của Nga nhiều khả năng vẫn bị siết chặt bất kể Ấn Độ có giảm nhập khẩu dầu Nga hay không, bởi Trung Quốc có thể tận dụng vị thế để mua dầu với mức giá thấp hơn nữa, làm giảm nguồn thu ngoại tệ của Nga. Điều này đã từng xảy ra khi hai nước thỏa thuận về mức giá khí đốt từ dự án Sức mạnh Siberia 2.

Nguồn cung dầu toàn cầu: OPEC+ và vai trò của công suất dự phòng

Quy mô tác động tiềm tàng của các lệnh trừng phạt mới đối với thị trường dầu mỏ toàn cầu là rất khó đánh giá, đặc biệt trong bối cảnh diễn biến cung cầu hiện nay có nhiều biến động phức tạp.

Theo dự báo của IEA, nhu cầu dầu mỏ toàn cầu sẽ tăng khoảng 700.000 thùng/ngày vào năm 2025, mức tăng thấp nhất kể từ năm 2009. Trong khi đó, nguồn cung dự kiến sẽ tăng mạnh hơn, lên khoảng 2,1 triệu thùng/ngày, đạt tổng cộng 105,1 triệu thùng/ngày trong năm nay.

Sự gia tăng nguồn cung gần đây chủ yếu được thúc đẩy bởi OPEC+. Vào tháng 4, nhóm này đã bắt đầu gỡ bỏ hạn ngạch cắt giảm 2,2 triệu thùng/ngày và đồng thời tăng hạn ngạch sản xuất của Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) thêm 300.000 thùng/ngày.

Tuy việc tăng sản lượng này dẫn đến giảm công suất dự phòng của OPEC+, tính đến tháng 6, Saudi Arabia vẫn duy trì khoảng 2,3 triệu thùng/ngày công suất dự phòng có thể đưa vào hoạt động trong vòng 90 ngày. UAE và Kuwait cũng giữ lần lượt khoảng 900.000 và 600.000 thùng/ngày công suất dự phòng.

Điều này đồng nghĩa rằng, 3 nhà sản xuất vùng Vịnh có khả năng nhanh chóng tăng sản lượng trong trường hợp nguồn cung bị gián đoạn đột ngột. Tuy nhiên, giới chuyên gia cho rằng, những thông tin này có thể chưa đủ để trấn an thị trường nếu Mỹ thực thi các lệnh trừng phạt thứ cấp, phần lớn do bất ổn liên quan đến các biện pháp trả đũa tiềm tàng từ phía Nga.

Thống kê từ IEA cho thấy, nguồn thu từ thuế xuất khẩu dầu khí chiếm từ 30% đến 50% ngân sách liên bang trong những năm gần đây, khiến nguồn thu này trở thành trụ cột tài chính quan trọng của Nga. Do đó, Moscow được dự đoán sẽ có phản ứng mạnh mẽ đối với bất kỳ biện pháp nào của phương Tây nhằm siết chặt nguồn thu này.

Theo Reuters, một dấu hiệu cho thấy sự sẵn sàng đáp trả của Moscow đã xuất hiện vào tuần trước, khi Nga tạm thời chặn các tàu chở dầu nước ngoài bốc dỡ dầu thô tại các cảng chủ chốt ở Biển Đen, trong đó có cảng Novorossiisk, chiếm hơn 2% nguồn cung dầu toàn cầu. Tuy nhiên, việc bốc dỡ hàng tại cảng này được nối lại ngay ngày hôm sau, cho thấy động thái trên có thể mang tính cảnh báo hơn là quyết định lâu dài.

Mặc dù lời đe dọa mới nhất của Tổng thống Trump có thể chỉ là lời nói mang tính chiến thuật, nhưng việc rút ngắn thời hạn áp đặt lệnh trừng phạt đã như một “quả bom hẹn giờ” khiến thị trường dầu mỏ không thể xem nhẹ, tạo nên áp lực và sự bất ổn trong ngắn hạn.