Tỷ phú Elon Musk đã sai?

[vuitoichat]

DOGE, trong quá trình tìm kiếm mục tiêu cắt giảm, chỉ tập trung vào một phần ngân sách chính phủ: Chi tiêu tùy ý ngoài quốc phòng. Phần ngân sách này, không gồm các chương trình như An sinh Xã hội hay Medicare. Tuy nhiên, sau gần 3 tháng, ông Musk nhận ra mình không nắm trong tay "viên đạn bạc" hay giải pháp dễ dàng và nhanh chóng nào cho tham vọng này.

Tỷ phú Elon Musk tuyên bố DOGE chỉ đặt mục tiêu tiết kiệm 150 tỷ USD cho năm 2026, thấp hơn nhiều so với cam kết trước đó. Ảnh: New York Times.

Tỷ phú Elon Musk cùng Ban Hiệu quả Chính phủ dường như đang loay hoay tìm hướng đi tinh giản chính phủ Mỹ, khi liên tục thiết lập lại mục tiêu tiết kiệm so với tuyên bố ban đầu.

Theo cách tỷ phú Elon Musk mô tả, cắt giảm chi tiêu của chính phủ Mỹ dễ như trở bàn tay. "Nếu kết hợp năng lực và sự tận tâm, bạn sẽ giảm được một nửa thâm hụt ngân sách", người đàn ông giàu nhất thế giới tuyên bố tại Phòng Bầu dục hồi tháng 2.

Tuy nhiên, sau gần 3 tháng, ông Musk nhận ra mình không nắm trong tay "viên đạn bạc" hay giải pháp dễ dàng và nhanh chóng nào cho tham vọng này, ngay cả trong một "môi trường đầy rẫy những mục tiêu" như ông từng mô tả.

Dù gây chấn động bằng các đợt sa thải quy mô lớn và đóng cửa hoặc làm tê liệt hàng loạt cơ quan chính phủ, Ban Hiệu quả Chính phủ (DOGE) do ông Musk quản lý - sáng kiến nhằm cải tổ chính phủ, nhưng trên thực thế không phải bộ phận chính thức - vẫn chưa chạm được bất cứ con số nào đã đề ra trước đó.

Từ 1.000 tỷ xuống 150 tỷ USD

Năm 2024, trong thời gian Tổng thống Donald Trump chạy chiến dịch tranh cử, ông Musk hứa hẹn con số 2.000 tỷ USD trong khoảng 7.000 tỷ USD ngân sách liên bang. Sau đó, ông hạ xuống 1.000 tỷ USD cho năm tài khóa tới, trước ngày 30/9. Có thời điểm ông tuyên bố DOGE sẽ giúp tiết kiệm 4 tỷ USD/ngày cho đến hạn chót.

Nhưng vào tuần trước, vị tỷ phú điều chỉnh lại mục tiêu xuống còn 150 tỷ USD, con số hiện tại DOGE đang công bố trên website, bớt 85% so với mong muốn ban đầu.

“Nhờ sự lãnh đạo tuyệt vời của tổng thống và sự phối hợp hiệu quả từ nội các cùng đội ngũ DOGE tài năng, tôi rất vui khi thông báo chúng tôi kỳ vọng sẽ tiết kiệm được 150 tỷ USD trong năm tài khóa 2026 nhờ cắt giảm lãng phí và gian lận”, ông Musk khẳng định, nhấn mạnh khoản cắt giảm này giúp giảm gánh nặng ngân sách và góp phần “nâng cao chất lượng dịch vụ công của người dân Mỹ”.

Theo New York Times, ông Musk "đã dời khung thành".

Tuy nhiên, tờ báo nhận định ngay cả con số 150 tỷ USD cũng là mức tiết kiệm vượt quá khả năng thực tế của DOGE. Khi phân tích các công bố của DOGE, họ phát hiện sai sót hàng tỷ USD và những tuyên bố cắt giảm các khoản chi thậm chí chưa từng được lên kế hoạch cho năm tài khóa 2026, ví dụ như DOGE hủy một "hợp đồng" trị giá 318 triệu USD chưa từng tồn tại.

Trên trang web, DOGE liệt kê các hợp đồng đã bị chấm dứt và số tiền họ tiết kiệm được từ việc hủy từng hợp đồng. Tuy nhiên, mục lớn thứ 4 trong danh sách đó điểm bất thường, theo New York Times. Đó là một "yêu cầu chào giá" do Văn phòng Quản lý Nhân sự (OPM) phát hành. Văn phòng này muốn thuê đơn vị bên ngoài hỗ trợ các công việc liên quan đến nhân sự, và yêu cầu các nhà thầu nộp hồ sơ đề xuất cách thực hiện. Nhưng chưa có đơn vị nào được ký hợp đồng, cũng chưa thống nhất về mức giá.

Dù mọi thứ vẫn còn rất mơ hồ, DOGE tự ghi nhận một khoản tiết kiệm rất lớn - và cực kỳ cụ thể, chính xác tới từng cent - từ mục này: 318.310.328,30 USD.

New York Times đã yêu cầu OPM, DOGE và Nhà Trắng cung cấp bản sao yêu cầu chào giá đó để xác minh tuyên bố trên, song tất cả đều từ chối. Tờ báo cũng tìm trong các cơ sở dữ liệu của chính phủ nhưng không thấy tài liệu này.

"Họ chỉ đang quay cuồng, trong nhiều trường hợp, viện dẫn các khoản tiết kiệm được phóng đại hoặc giả mạo. Điều đáng thất vọng là chúng ta đồng thuận với mục tiêu của họ, và giờ phải chúng kiến họ loay hoay", Romina Boccia - Giám đốc chính sách ngân sách và quyền lợi tại Viện Cato - nhận định.

Một số cơ quan chính phủ Mỹ gần đây bị đóng cửa hoặc tinh gọn. Ảnh: Reuters.

Đi sai hướng

DOGE, trong quá trình tìm kiếm mục tiêu cắt giảm, chỉ tập trung vào một phần ngân sách chính phủ: Chi tiêu tùy ý ngoài quốc phòng. Phần ngân sách này, không gồm các chương trình như An sinh Xã hội hay Medicare, chỉ có tổng cộng 950 tỷ USD. Điều này đồng nghĩa ngay cả khi DOGE cắt toàn bộ số tiền này, ông Musk vẫn không thể đạt mục tiêu 1.000 tỷ USD.

Ông Musk đang trải qua một bài học mà mọi nỗ lực tinh giản chính phủ trước đây đều vấp phải: Cắt giảm quy mô và chi phí chính phủ là điều cực kỳ khó khăn.

James Capretta - nghiên cứu viên cao cấp và là Chủ tịch Milton Friedman tại Viện Doanh nghiệp Mỹ - nhận định DOGE đã "khởi đầu sai hướng". Dưới cái mác "thúc đẩy chính phủ hoạt động hiệu quả", họ cắt giảm các chương trình và nhân sự không còn được ủng hộ về mặt chính trị, thay vì bắt tay vào phần khó nhằn là thuyết phục Quốc hội đồng thuận với các cắt giảm dài hạn.

“Họ bắt đầu bằng mô hình kiểu đội SWAT - xông vào các cơ quan, hành động nhanh và mạnh, loại bỏ một số nhân sự”, ông Capretta nói.

Song theo ông Capretta, chỉ cắt giảm nhân sự và "lãng phí" không đồng nghĩa DOGE đã thực sự thu hẹp quy mô và phạm vi hoạt động của chính phủ. Nếu muốn kết quả bền vững, vị chuyên gia nhận định cần theo đuổi một quá trình chính trị khó nhằn và gian nan, cũng như sẵn sàng đối mặt với những chương trình lớn như Medicare hay Medicaid.