Tổng thống Rodrigo Duterte đang nuốt trái đắng trước những thách thức lặp đi lặp lại của Trung Quốc đối với chủ quyền của Philippines, sau 3 năm duy trì chính sách hữu hảo, quan hệ nồng ấm với Bắc Kinh trên cương vị tổng thống Philippines (nhậm chức ngày 30/06/2016), cũng vì những lời hứa “hòa bình và đối tác vì thịnh vượng”, tổng thống Duterte đã bỏ Washington, quay sang bắt tay Bắc Kinh và liên tục tuyên bố Trung Quốc là một người bạn của Philippines.
Quân đội Phillipines đóng trên đảo Thị Tứ (Thitu/Pag Asa) mà Việt Nam đòi chủ quyền. Ảnh chụp ngày 21/04/2017. REUTERS/Erik De Castro
Ngày 04/04/2019, chính quyền Manila buộc phải lên tiếng phản đối, thậm chí tổng thống Duterte đe dọa “tử chiến”, sau khi bộ Ngoại Giao nước này thông báo chỉ trong ba tháng đầu năm, có đến 275 tầu Trung Quốc lượn lờ quanh đảo Thị Tứ (Việt Nam đòi hỏi chủ quyền, nhưng Philippines đang kiểm soát và gọi là Pag Asa). Đại sứ Triệu Giám Hoa (Zhao Jianhua) của Trung Quốc tại Manila khẳng định đó chỉ là tầu đánh cá và không có vũ khí.
“Đây là sự kiện chẳng tốt đẹp gì cho các nước trong vùng, như Philippines”, hiện đang có tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông, theo đánh giá của giáo sư kinh tế Panos Mourdoukoutas, trường đại học LIU Post ở New York và đại học Colombia, trong bài viết “Philippines đang bắt đầu trả giá cho chính sách quay ngoắt về Biển Đông của Duterte” trên trang Forbes (06/04).
Ngoài ra, sự căng thẳng trong khu vực sẽ tác động đến hoạt động kinh tế của vùng trong tương lai vì các nhà đầu tư nước ngoài sẽ dè chừng trước những rủi ro địa-chính trị.
Chính quyền Duterte nhu nhược để Trung Quốc vi phạm chủ quyền
Trung Quốc coi Biển Đông là “ao nhà” và sẵn sàng làm mọi việc để đòi quyền kiểm soát từng hòn đảo/đá, dù là tự nhiên hay bồi đắp. Sau khi chiếm đóng và xây dựng các căn cứ quân sự với đường bay, hệ thống radar và nhiều cơ sở khác trên các đảo có tranh chấp với các nước láng giềng ở Biển Đông, ngày 21/01/2019, Bắc Kinh thông báo khai trương một trung tâm cứu hộ trên Đá Chữ Thập (Fiery Cross Reef), mà cả Việt Nam và Philippines đều khẳng định chủ quyền.
Tuy nhiên, thay vì phản đối hành động của Trung Quốc, phát ngôn viên tổng thống Philippines, ông Salvador Panelo, lại nực cười tuyên bố rằng “chúng ta nên biết ơn Trung Quốc đã lập cơ sở đó vì có thể hỗ trợ ngư dân Philippines gặp nạn”.
Ngư dân Philippines lại là nạn nhân thường xuyên trong các vụ uy hiếp do chính lực lượng tuần duyên Trung Quốc tiến hành, theo thông báo mới đây của đô đốc Philip Davidson, tư lệnh Bộ Chỉ Huy Ấn Độ-Thái Bình Dương của Mỹ.
Để bảo vệ ngư dân Philippines, dựa vào lời chứng và nhân danh họ, cựu ngoại trưởng Philippines Albert del Rosario và cựu thanh tra viên Conchita Carpio-Morales đã kiện đích danh chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ra Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) vì “các tội ác chống nhân loại” như làm mất nguồn sống của ngư dân Philippines do tiến hành xây dựng ồ ạt ở Biển Đông nhằm phục vụ “kế hoạch chiếm khu vực này một cách có hệ thống”.
Thế nhưng, nhà báo Val Abelgas, trong mục “Ý kiến” trên trang Manila Standard (06/04), lại chua chát nhận thấy chính quyền của tổng thống Duterte đã không công nhận đơn kiện của hai cựu quan chức trên và khẳng định Tòa án Hình sự Quốc tế không có quyền tài phán vì Philippines chính thức rút khỏi định chế này từ ngày 17/03/2019. Đồng thời, Manila tiếp tục trấn an Bắc Kinh rằng quan hệ song phương vẫn tiếp tục nồng ấm bất chấp đơn kiện trên.
Đáp lại thịnh tình của Philippines, Trung Quốc lại “cử” nhiều đội tầu, được báo chí miêu tả như một lực lượng dân quân biển, đến vây quanh đảo Pag Asa (tên gọi Philippines của đảo Thị Tứ/Thitu), nơi chỉ có khoảng 100 cư dân, chủ yếu làm nghề đánh cá.
Tác giả Val Abelgas lên án chính quyền Manila đã nhiều lần nói dối về việc phản đối những hành động khiêu khích và vi phạm chủ quyền mà Trung Quốc vẫn thường xuyên làm. Một ví dụ được ông đơn cử là phát biểu của cựu ngoại trưởng Alan Peter Cayetano, theo đó bộ Ngoại Giao Philippines đã trao “hàng chục, khoảng 50, thậm chí là hàng trăm công hàm phản đối” đến Trung Quốc, nhưng lại chưa từng công bố bản nào trong số đó.
Sau vụ 275 tầu Trung Quốc bủa vây đảo Thị Tứ, ngoại trưởng hiện nay, Toedorro Locsin, cũng khẳng định đã gửi “hàng loạt bản ghi chú ngoại giao” đến chính phủ Trung Quốc. Như người tiền nhiệm, ông lại “nuốt” lời sau khi hứa chắc như đinh đóng cột sẽ công bố một bản sao.
Thực ra con số 275 tầu Trung Quốc cũng được chính ngoại trưởng Philippines giảm bớt so với con số 600 tầu mà quân đội nước này đưa ra trước đó và theo ông, có thể những con tầu trên chỉ đơn thuần tuần tra khu vực.
Trung Quốc ngang nhiên hành động vì không thể bị trừng phạt ?
Đưa tầu vây Thị Tứ mới chỉ là một trong những bước đầu, chậm mà chắc, của Trung Quốc để chiếm hòn đảo này, theo nhà báo Val Abelgas. Không hề nói quá khi cho rằng Trung Quốc không nhìn Thị Tứ như một hòn đảo nhỏ mà sẽ là một đảo lớn và sinh sống được ở trên đó. Việc đội tầu Trung Quốc xuất hiện ở Thị Tứ như muốn nhắn rõ cho quân đội Philippines hãy lùi bước trong khi lực lượng này đang sửa chữa các căn cứ quân sự trên đảo.
Đây là một chiến lược hăm dọa đơn giản : “cắt đứt giao thông hàng hải Philippinnes ở gần đảo Thị Tứ”, theo nhận xét của ông Alexander Neill, một thành viên cấp cao của Đối Thoại Shangri-La vì an ninh tại châu Á-Thái Bình Dương. Hành động khiêu khích, hung hăng của Trung Quốc quanh khu vực đảo Thị Tứ xuất phát từ “sự bất lực của lực lượng Philippines trong việc đối phó với chiến lược thăm dò mà Trung Quốc tiến hành”.
Về mặt chính trị, tổng thống Duterte lại niềm nở với Trung Quốc và sẵn sàng bác bỏ mối đe dọa từ Trung Quốc đối với lãnh thổ Philippines. Thế nhưng, phải chăng do quá tin Bắc Kinh hoặc cố tình không tin mà ông Duterte không hiểu rằng lực lượng dân quân biển là “tai mắt” của quân đội Trung Quốc ? Vẫn theo chuyên gia Neill, việc đưa tầu đến đảo Thị Tứ “cũng là một lời cảnh cáo rằng Trung Quốc có thể chiếm hòn đảo một cách dễ dàng nếu họ muốn”.
Nhà báo Val Abelgas nêu một ví dụ khác về việc tầu Trung Quốc xâm phạm lãnh thổ của Philippines. Một con tầu nạo vét của Trung Quốc bỗng xuất hiện gần thành phố biển Lobo ở tỉnh Batangas và dường như không được cấp phép trước. Sự xuất hiện của con tầu này làm hé lộ một dự án nạo vét cát trên sông Lobo của một công ty tư nhân để xây một đường băng cho sân bay quốc tế Hồng Kông. Tuy nhiên, phát hiện này lại làm dấy lên nghi vấn : Phải chăng cát khai thác sẽ được Trung Quốc dùng vào việc chiếm đóng nhiều đảo hơn ở Biển Đông ?
Tác giả bài viết tỏ ra bất bình về những hành động bất hợp pháp của Trung Quốc, cũng như của những công ty tư nhân nước này, mà không bị trừng phạt. Trường hợp tầu hút cát Trung Quốc xuất hiện trong lãnh hải của Philippines chỉ là một bằng chứng mới cho thấy họ đang vi phạm luật pháp và chủ quyền của Philippines. Ngoài ra, chính quyền Duterte còn tránh nhắc đến việc doanh nghiệp Trung Quốc đưa lao động bất hợp pháp vào Philippines, gây ảnh hưởng đến việc làm của người dân địa phương.
Bị thuyết phục về những lời hứa “hòa bình và đối tác vì thịnh vượng”, tổng thống Duterte đã bỏ Washington, quay sang bắt tay Bắc Kinh và liên tục tuyên bố Trung Quốc là một người bạn của Philippines. Nhưng liệu có nên chơi với người bạn thường xuyên xâm phạm lãnh thổ, hăm dọa ngư dân và nhăm nhe chiếm từng tấc đất ?
Theo giáo sư kinh tế người Mỹ Panos Mourdoukoutas, “vấn đề ở chỗ, Manila không có chính sách rõ ràng và chặt chẽ để đối phó với chiến lược xâm lấn của Trung Quốc. Điều này được chứng tỏ qua việc nhiều lần chính quyền Duterte thay đổi chính sách. Tại sao ? Có thể là do sợ chiến tranh hoặc vì kêu gọi tiền của Trung Quốc để đầu tư vào các công trình hạ tầng đầy tham vọng”.
(Tổng hợp từ Forbes, Manila Standar)
