Có người khi về già không có tiền tiết kiệm vì kiếm được bao nhiêu tiền thì tiêu bấy nhiêu. Cũng có người đi làm kiếm tiền chỉ để trả nợ ngân hàng. Vậy chi tiêu như thế nào để có đủ tiền sống từ 30 tuổi mà không cần đi làm?
Barney Whiter, giờ đây 48 tuổi, vẫn đạp xe đi làm mỗi ngày để tiết kiệm tiền nghỉ hưu sớm. Ông đã tích lũy đủ để nghỉ hưu vào tuổi 43
Cha mẹ của Barney Whiter mua nhà khi ông còn là một thiếu niên bắt đầu vào cấp hai ở Anh Quốc vào năm 1981. "Họ làm một việc rất kinh điển với người Anh," ông cho biết, "mua nhà to, vay nợ nhiều."
Ngay sau đó, cuộc suy thoái lớn xảy ra và lãi suất vay tăng phi mã lên đến 17%.
Cha mẹ ông phải cắt giảm chi tiêu để có thể trả mức tiền vay quá lớn: họ hủy các kỳ nghỉ, cũng như bỏ mua báo. Cha Whiter ngừng mua bia và tự nấu bia uống. Và thái độ của Whiter với tiền đã thay đổi mãi mãi. "Tôi nhận ra rằng nợ ngân hàng nhiều tiền là điều rất đáng sợ," ông nói.
Khi lớn lên, ông đã sống và luôn cố gắng đảm bảo không bị rơi vào tình huống như cha mẹ mình.
Ông tốt nghiệp đại học ngành kinh tế và đã lấy được chứng chỉ kiểm toán viên - một ngành nghề mà anh theo đuổi để có thể có kỹ năng hiểu ngôn ngữ tiền bạc - và ông làm việc trong ngành tài chính 20 năm.
Nhưng dù lương tăng nhiều từ mức ban đầu là 12.500 bảng Anh (khoảng 16.000 đô la Mỹ) khi mới tốt nghiệp, nhưng lối sống của ông vẫn không có gì thay đổi.
Trong hơn hai thập niên, Whiter luôn tiết kiệm ít nhất một nửa số tiền lương mỗi tháng để dành cho lúc nghỉ hưu, và bất kỳ khoản tiền thưởng nào cũng nhanh chóng được chuyển vào thành tiền tiết kiệm. Ông đạp xe đến văn phòng thay vì đi tàu điện, và giảm việc đi nhậu. Whiter, giờ đây 48 tuổi, đã tích lũy đủ số tiền để có thể nghỉ hưu vào tuổi 43.
Nhưng mãi đến một năm trước khi nghỉ hưu ông mới đọc được trang Mr Money Mustache, một blog do tác giả tên Peter Adene 44 tuổi người Canada viết - một người nổi tiếng trong giới nghỉ hưu sớm. Whiter nhận ra rằng ông đã vô tình trở thành một phần trong trào lưu ngày càng phổ biến trong giới lao động trẻ trên toàn thế giới: đó là trào lưu FIRE (viết tắt của cụm từ financial independence, retire early - nghĩa là độc lập tài chính, nghỉ hưu sớm).
Cách nghỉ hưu sớm
Mô thức căn bản là như sau: những người ủng hộ cách làm này sống tiết kiệm nhất có thể, tiết kiệm một nửa thu nhập hoặc hơn trong suốt thời 20 - 30 tuổi. Mục đích là để có thể nghỉ hưu vào tuổi 30 hoặc muộn nhất là khi 40.
Phần "nghỉ hưu sớm" của trào lưu này có thể bị nhiều người hiểu nhầm. Rất nhiều tín đồ của trào lưu FIRE không có ý định dành hẳn 50 năm để chơi bài bridge hay đi du thuyền nghỉ dưỡng.
Thay vào đó, mục tiêu là tập trung vào sự độc lập tài chính: với mục đích tiết kiệm đủ tiền, và sống đơn giản, để nhiều thập niên sau họ có thể làm việc gì đó khác hơn thay vì chạy theo việc tăng lương và thăng tiến trong một công ty, hay lo lắng vì nợ ngân hàng khoản tiền lớn.
Và mặc dù ý tưởng này đã có từ nhiều năm trước, cộng đồng mạng đã khiến trào lưu FIRE có hiệu ứng trong thập niên vừa qua.
Trào lưu này bắt đầu nổi tiếng ở Hoa Kỳ, bắt nguồn từ một bản tin qua thư có tên là Tightwad Gazette. Bản tin này được in và phát hành bản cuối cùng vào tháng 12/1996, nhưng trào lưu tiết kiệm vẫn tiếp tục trên mạng - đặc biệt là trong cơn uể oải, rệu rã kéo dài của cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008.
Ngày nay, hàng ngàn người khắp thế giới đã đăng ký nghe chương trình phát thanh, đọc blog và tham gia vào các diễn đàn thảo luận để có thể sống cần kiệm.
Một chương trình phát thanh podcast trên mạng có tên Fiiredrill nhận được hơn 7.000 lượt tải về nghe trong mỗi buổi phát và hiện nay nằm trong bảng 100 chương trình hàng đầu về đầu tư trên bảng xếp hạng của Apple ở Mỹ.
Có rất nhiều diễn đàn chuyên môn trên Reddit chuyên cho trào lưu FIRE ở Úc, Anh Quốc, Hà Lan và Ấn Độ, nơi mọi người chia sẻ bí kíp và hỏi lời khuyên.
Không giống ai
Những cộng đồng người trẻ bị ám ảnh tiết kiệm từng đồng để nghỉ hưu cho thấy một xu hướng: hầu hết giới trẻ Thiên niên kỷ đều không tiết kiệm đủ tiền để nghỉ hưu.
Ở Hoa Kỳ, một báo cáo từ Viện nghiên cứu Quốc gia về An sinh Hưu trí cho thấy hai phần ba giới trẻ Thiên niên kỷ không hề tiết kiệm gì cho tuổi hưu. Dữ liệu từ Cục dự trữ Liên bang Hoa Kỳ cho thấy 58% người dưới 35 tuổi không hề có tài khoản hưu trí.
Helen Morrissey, một chuyên gia về hưu trí tại công ty bảo hiểm Royal London, đã tiến hành khảo sát 1.500 người trẻ thuộc thế hệ Thiên niên kỷ ở Anh Quốc vào năm ngoái và nhận thấy họ tiết kiệm khoảng 4,6% thu nhập cho tiền nghỉ hưu. "Mức này thấp hơn rất nhiều tiêu chuẩn hiện tại đề xuất tiết kiệm khoảng 12 -15% từ thu nhập là cần thiết."
ẢNH: Khi Barney Whiter bắt đầu tiết kiệm để nghỉ hưu sớm, anh không nhận ra bản thân đã tham gia vào trào lưu FIRE ngày càng phổ biến. Nhờ vào việc lên kế hoạch, anh có thể nghỉ hưu ở tuổi 43 (Ảnh: Chris Mann)
Với những người ủng hộ trào lưu FIRE, con số này là thấp. Thậm chí ở mức 12-15%, để có thể tiết kiệm một số tiền đủ lớn để sống dựa vào đó có thể tốn hàng thập niên. Để có thể nghỉ hưu càng sớm càng tốt, hầu hết mọi người phấn đấu tiết kiệm một nửa thu nhập, hoặc hơn số đó - trong khi cố gắng chi tiêu ít nhất có thể.
Chi tiêu ít hơn
Craig Curelop sống và tận hưởng phong cách này. Chuyên gia phân tích tài chính 25 tuổi này tuân thủ triết lý "sở hữu mọi thứ, không xài gì cả". Anh có một chiếc xe hơi, nhưng không bao giờ lái xe, mà cho xe thuê lại trên một trang web tên là Turo, còn bản thân mình thì đi xe đạp. "Tôi làm vậy và kiếm thêm được vài trăm đô la mỗi tháng," anh nói.
Curelop sống ở Denver, bang Colorado của Hoa Kỳ, anh thường cho thuê lại phòng ngủ trên Airbnb và ngủ ở phòng khách. "Tôi quyết định làm một phòng ngủ phụ ở phòng khách bằng cách đặt một bức ngăn phòng và dùng rèm cửa," anh giải thích. "Tôi đã sống như vậy một năm rồi."
Anh đã tiết kiệm được nhiều đến mức có thể mua một căn hộ thông tầng ở Denver vào tháng 4/2017, và cũng có thể mua thêm một căn nhà khác vào tháng Sáu năm nay - nơi anh sống một phòng và cho thuê lại các phòng khác, cùng với việc có thêm thu nhập từ tiền cho thuê lại căn hộ ban đầu.
"Giờ đây, tôi đang tiết kiệm khoảng 3.000 đến 4.000 đô la Mỹ mỗi tháng," anh cho biết. "Quan trọng nhất là, tôi có lẽ đã tiết kiệm khoảng 60.000 đến 70.000 đô la Mỹ trong 18 tháng qua từ khi tôi bắt đầu cho thuê ngôi nhà đầu tiên."
Phong cách sống này không phải là không gặp chỉ trích.
Một số người lo lắng rằng mục tiêu tiết kiệm quá lớn của những người theo trào lưu FIRE là không khả thi.
"Với tôi nó có vẻ như là phiên bản cực đoan của phương pháp ăn kiêng Atkins [phương pháp ăn kiêng low-carb]," Damien Fahy, một cố vấn hoạch định tài chính ở London cho biết. "Họ có một số khởi nguồn tốt đẹp và tích cực trong cách hoạch định tài chính," ông nói. "Nhưng tôi thực sự nghĩ đây là phiên bản cực đoan của cách làm đó và nó không hẳn phù hợp với tất cả mọi người."
Morrissey từ công ty bảo hiểm Royal London đồng tình. "Họ phải đảm bảo họ cũng đáp ứng một số nhu cầu khác," bà nói.
Bài toán cuộc sống
Một trong những khía cạnh gây tranh cãi của trào lưu FIRE là: bạn cần bao nhiêu tiền để có thể nghỉ hưu vào tuổi 30 hay 40? Người chỉ trích nói rằng những người theo trào lưu FIRE đánh giá quá thấp số tiền họ cần tiết kiệm.
Rất nhiều người (không phải tất cả) trong phong trào này thực hiện theo nguyên tắc 4%: chỉ rút khoảng 4% từ khoản đầu tư, thu nhập của bạn sẽ bao gồm hầu hết lãi suất và cổ tức, và bạn sẽ không tiêu phạm vào khoản tiền ban đầu. Nguyên tắc cơ bản ở đây là tiết kiệm số tiền gấp 25 lần mà bạn cần phải tiêu: ví dụ, với người cần rút 30.000 bảng Anh mỗi năm, họ sẽ cần phải tiết kiệm 750.000 bảng Anh.
Nhưng nguyên tắc này cũng có những sai sót, đặc biệt là khi áp dụng cho người trẻ. Quy tắc này thường được sử dụng cho người sẽ nghỉ hưu ở tuổi 60, với những người có vẻ không cần thêm tiền sau khoảng thời gian 30 năm.
Bài toán này không đúng, Holly Mackay, sáng lập của trang web tài chính tiêu dùng có tên Boring Money nhận định. "Nếu bạn nghỉ hưu ở tuổi 30, bạn có thể sống thêm 70 năm nữa. Tôi nghĩ cách này có chút gì đó quá ngây thơ."
Thiết lập một con số chính xác với số tiền mà một người cần nghỉ hưu ở tuổi 35 là khó, bà cho biết. Nếu một người muốn 20.000 bảng Anh, họ sẽ cần gấp 55 lần số tiền đó - đó là chưa tính còn có thêm các khoản đầu tư. "Vậy là cần phải có ít nhất nửa triệu bảng, và số tiền đó chỉ đem đến cho bạn 20.000 bảng Anh mỗi năm," bà giải thích.
Mức sống ở Anh cao hơn như vậy rất nhều - mức chi tiêu trung bình cho gia đình bốn người, theo Cục Thống kê Quốc gia ONS, là 39.000 bảng Anh (tương đương 50.000 đô la Mỹ). Sử dụng quy tắc của Mackay trong việc tiết kiệm gấp 55 lần con số đó, một người nghỉ hưu ở tuổi 35 sẽ cần 2,15 triệu bảng Anh (tương đương 2,75 triệu đô la Mỹ).
Cắt giảm chứ không phải nhịn
Cách tính toán trên mặc định rằng một người nghỉ hưu ở tuổi 35 sẽ không làm việc hoàn toàn nữa một khi họ "nghỉ hưu". Đó không phải là tình huống xảy ra với hầu hết những người tham gia trào lưu FIRE.
Gwen Merz 28 tuổi và đã có 200.000 đô la Mỹ trong tài sản (hầu hết là bất động sản, chứng khoán và một ít tiền mặt).
Cô gái người Mỹ này nghỉ công việc trong ngành công nghệ thông tin vào tháng Ba ở tuổi 27 và giờ đây làm dẫn chương trình Firedrill phát thanh trên mạng.
"Tôi không nghỉ hưu," cô nói. "Tôi vẫn phải làm việc nhưng tôi được tự do chọn làm việc mà tôi thực sự thích thú và việc đó có thể không kiếm được nhiều lắm."
Cô hy vọng đầu tư của cô sẽ đem lại thu nhập để sống dù cô có quyết định nghỉ làm hay không. Và với cô, FIRE không chỉ là chuyện tài chính - nó đem lại cộng đồng và tình bạn hữu. "Còn có rất nhiều người để bạn làm quen, những người không nhìn bạn tỏ ý coi thường chỉ vì bạn lái một chiếc xe hơn 13 năm tuổi."
Chiếc xe cũ của Merz không phải là cách duy nhất mà cô cắt giảm chi tiêu trong cuộc sống. Cô rất thích một cái máy chơi game Nintendo Switch, nhưng cô cho rằng nó không cần thiết. Cô ít đi ăn ở nhà hàng hơn trước đây, và không đi du lịch nhiều.
Điệp khúc thường gặp giữa những người phê bình trào lưu FIRE là gì - đó là đánh đổi tất cả những vất vả ngắn hạn đó cho điều không biết trước, hay cho tích lũy dài hạn?
"Những người đó đã không hiểu," Merz cho bết. "Nếu bạn từ chối bản thân quá nhiều, bạn sẽ không hạnh phúc, và bạn sẽ không thể duy trì việc đó mãi," Merz khuyên rằng hãy thử cắt giảm những chi tiêu không cần thiết đến mức mà bạn cảm thấy khó chịu, sau đó đặt định mức trên mức đó là được. "Bạn nên có thể sống cuộc sống tốt nhất, nhưng điều đó không có nghĩa là bạn sẽ tiêu rất nhiều tiền."
Whiter đồng ý với ý kiến trên. "Bạn không cần phải đi vào quán bar đắt tiền trong trung tâm thành phố," anh nói. "Bạn có thể có thể cùng người yêu uống vài chai với nhau." Điều này áp dụng cho cả gia đình anh. Trước khi anh nghỉ hưu, anh nhận ra gia đình năm người của anh có thể sống tốt với 24.000 bảng Anh mỗi năm.
"Chúng tôi không nuông chiều chủ nghĩa tiêu dùng chóng vánh bằng cách mua cho con cái điện thoại iPhone đời mới nhất," anh nói. Anh mô tả lối sống của bản thân là tiết kiệm, không phải là khổ sở.
"Không có lý do gì để sống khốn khổ trong 20 năm để bạn có thể sống khổ sở thêm 20 năm nữa khi ngưng làm việc," anh cho biết.
Có được tự do
Mặc dù cụm từ "RE" (nghỉ hưu sớm) là một phần trong cụm từ FIRE của phong trào này, mục tiêu của Merz và Whiter không phải là nghỉ việc khi 27 hay 43 tuổi và không làm gì hết cho đến chết.
"Chúng tôi không định sẽ ngồi và uống cocktal Mai Tais cả ngày," Merz cho biết. "Con người có nhu cầu nội tại cần phải làm vệc. Chúng tôi cần cảm thấy là một thành viên có giá trị trong cộng đồng, và điều đó sẽ không ngừng chỉ vì bạn đã có số tiền như ý muốn trong ngân hàng."
Thay vào đó, số tiền giúp họ có sự linh hoạt được chọn làm điều họ muốn. Một số người chọn đi du lịch theo ngân sách, tất nhiên - trong khi số khác đơn giản là chọn lựa việc họ làm, thay vì cảm thấy bị mắc kẹt trong vòng quay chuột chũi của công việc.
"Tôi từng cảm thấy mình mắc kẹt trong hệ thống," Whiter cho biết. "Tôi từng cảm thấy mình ở trong một trại tù, cố gắng làm việc để duy trì một cuộc sống mà tôi không thực sự mong muốn."
Giờ anh sống tự do. "Rất nhiều phần trong đó là cảm xúc và tâm lý," anh nói.
"Bạn phải sống qua nó để hiểu nó mạnh mẽ tới mức nào."
Từ nhà ở bang Minnesota, cô Gwen Merz 28 tuổi dẫn một chương trình phát thanh qua podcast về trào lưu FIRE, tên gọi là Firedrill, về cách sống tiết kiệm để có thể nghỉ hưu sớm
Khi Barney Whiter bắt đầu tiết kiệm để nghỉ hưu sớm, ông không nhận ra bản thân đã tham gia vào trào lưu FIRE ngày càng phổ biến. Nhờ vào việc lên kế hoạch, ông có thể nghỉ hưu ở tuổi 43
Cô Gwen Merz 28 tuổi sống ở Minneapolis lái một chiếc xe 13 năm tuổi để có thể tiết kiệm tiền nghỉ hưu sớm
